Με αφορμή τη Διερεύνηση των επιδράσεων της ενεργειακής κρίσης 2021-2022 στην ενεργειακή ένδεια των ελληνικών νοικοκυριών σε επίπεδο περιφερειών του ΚΕΠΕ, το Ελληνικό Παρατηρητήριο προτείνει για την Αντιμετώπιση της Ενεργειακής Φτώχειας στην Ελλάδα.
Η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί μία κρίσιμη κοινωνική πρόκληση για την Ελλάδα, ειδικά μετά την ενεργειακή κρίση της περιόδου 2021-2022. Κατά την κρίση, το ποσοστό των νοικοκυριών που αδυνατούσαν να καλύψουν τις ανάγκες θέρμανσης αυξήθηκε στο 19,2%, ενώ για τα φτωχά νοικοκυριά ανήλθε στο 39,7%. Περιφέρειες όπως η Δυτική Ελλάδα σημείωσαν πρωτοφανή επιδείνωση, με 58,9% των φτωχών νοικοκυριών να αντιμετωπίζουν ενεργειακή ένδεια. Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο σε γεωγραφικές περιοχές με υψηλές κλιματικές απαιτήσεις και οικονομικές δυσκολίες, όπως τα Ιόνια Νήσια, η Δυτική Μακεδονία και το Νότιο Αιγαίο.
Το Πρόβλημα
Η ενεργειακή φτώχεια δεν είναι απλώς μία συνέπεια των υψηλών τιμών ενέργειας. Πρόκειται για ένα σύνθετο φαινόμενο που επηρεάζεται από κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, όπως το εισόδημα, η ηλικία, το μέγεθος του νοικοκυριού, και τα χαρακτηριστικά των κτιρίων (π.χ. ενεργειακή απόδοση, έτος κατασκευής). Η εξάρτηση από βραχυπρόθεσμα επιδόματα για την αντιμετώπιση του προβλήματος δεν προσφέρει βιώσιμη λύση, ενώ τα περιορισμένα δημόσια κονδύλια θα μπορούσαν να επενδυθούν πιο αποδοτικά για μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
Η Ευκαιρία της Πράσινης Μετάβασης
Η ενεργειακή κρίση συμπίπτει με την πράσινη μετάβαση σε οικονομίες χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών άνθρακα, η οποία, αν σχεδιαστεί σωστά, μπορεί να προσφέρει λύσεις στην ενεργειακή φτώχεια. Ωστόσο, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή ώστε οι πολιτικές της μετάβασης να είναι κοινωνικά δίκαιες και να μην επιδεινώνουν τις ανισότητες.
Προτάσεις Πολιτικής
- Αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών:
- Στοχευμένες φορολογικές ελαφρύνσεις για ευάλωτα νοικοκυριά.
- Ανάπτυξη προγραμμάτων επιδότησης για ενεργειακές αναβαθμίσεις στα σπίτια.
- Δομικές αλλαγές στις ενεργειακές υποδομές:
- Επενδύσεις σε δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, διασυνδέσεις και αποθήκευση ενέργειας.
- Ενίσχυση προγραμμάτων αναβάθμισης της ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού αποθέματος, με έμφαση σε φτωχότερες περιφέρειες.
- Έλεγχος της κερδοσκοπίας στις ενεργειακά αναβαθμισμένες κατοικίες και των πιέσεων που προκαλούνται από την αύξηση των ενοικίων.
- Ενίσχυση της ενεργειακής ανεξαρτησίας:
- Προώθηση της αυτοπαραγωγής ενέργειας μέσω Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) (π.χ. ηλιακά πάνελ) και ενεργειακών συνεταιρισμών.
- Δημιουργία εργαλείων εκπαίδευσης για τη διαχείριση της ενεργειακής κατανάλωσης.
- Σχεδιασμός δίκαιων πολιτικών στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης:
- Διασφάλιση ότι οι επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια συνοδεύονται από κοινωνικά μέτρα για την προστασία των ευάλωτων ομάδων.
- Ενσωμάτωση περιβαλλοντικών και κοινωνικών κριτηρίων στις πολιτικές αναβάθμισης του ενεργειακού τομέα.
Το Ελληνικό Παρατηρητήριο για τη Φτώχεια και την Έλλειψη Στέγης πιστεύει ότι:
Η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας απαιτεί ένα συνδυασμό βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων παρεμβάσεων:
- Άμεσες παρεμβάσεις: Παροχή έκτακτων επιδομάτων και εκπτώσεων για τις ευπαθείς ομάδες.
- Μακροπρόθεσμη στρατηγική: Δημιουργία μακροπρόθεσμων εργαλείων που προωθούν την ενεργειακή ανεξαρτησία, όπως η ενθάρρυνση για αυτοπαραγωγή ενεργειακών πηγών.
Η διαχείριση της ενεργειακής φτώχειας πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία:
- Προώθηση συνεργατικών μοντέλων παραγωγής ενέργειας: Ενεργειακοί συνεταιρισμοί και συλλογικές πρωτοβουλίες για την παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας από ΑΠΕ.
- Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Ανάπτυξη εκπαιδευτικών εργαλείων και καμπανιών για την εξοικονόμηση ενέργειας και την ορθολογική διαχείριση των ενεργειακών πόρων.
- Στήριξη ευάλωτων ομάδων: Ανάπτυξη προγραμμάτων 100% επιδότησης για ενεργειακή αναβάθμιση, παροχή πρόσβασης σε οικονομικά προσιτές ενεργειακές λύσεις, καθώς και προστασία των νοικοκυριών που βρίσκονται σε κίνδυνο ενεργειακής αποσύνδεσης.
- Προώθηση του θεσμού της κοινωνικής κατοικίας σε μη χρησιμοποιούμενα ακίντα με παράλληλη ενεργειακή αναβάθμισή της.
- Άρση διαδικαστικών εμποδίων που δυσχεραίνουν τους Δήμους να λειτουργήσουν ενεργειακές κοινότητες προς όφελος των ευάλωτων δημοτών τους.
- Συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών: Ενδυνάμωση του ρόλου των μη κυβερνητικών οργανώσεων και των τοπικών κοινοτήτων για τη διάδοση βιώσιμων πρακτικών και την προώθηση κοινωνικής συνοχής.
Η ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα αποτελεί μια πολυδιάστατη πρόκληση που απαιτεί συντονισμένη δράση σε πολλά επίπεδα. Η πράσινη μετάβαση προσφέρει μία μοναδική ευκαιρία για την ενίσχυση της ενεργειακής βιωσιμότητας, εφόσον σχεδιαστεί με κοινωνικά δίκαιους όρους. Η μετάβαση από εφήμερα μέτρα σε ολοκληρωμένες πολιτικές στρατηγικές είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί ότι κανένα νοικοκυριό δεν θα αναγκάζεται να επιλέγει μεταξύ θέρμανσης και βασικών αναγκών.
Η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας δεν είναι μόνο θέμα οικονομικής δικαιοσύνης αλλά και θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Η δράση πρέπει να είναι άμεση, με συνεργασία μεταξύ κρατικών και κοινωνικών φορέων, και των Ο.Τ.Α. για μια Ελλάδα ενεργειακά δίκαιη και βιώσιμη.
#BUILD
BUILD - Building a robust and democratic civic space
Bodossaki Foundation - Ίδρυμα Μποδοσάκη
NGO Support Centre - Cyprus
«Το έργο Ελληνικό Παρατηρητήριο για τη Φτώχεια και την Έλλειψη Στέγης στην Ελλάδα (Ε.ΠΑ.Φ.Ε.Σ.) υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος BUILD, με φορέα υλοποίησης το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και εταίρο το Ελληνικό Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία.
Το πρόγραμμα «Building a robust and democratic civic space» (BUILD) έχει ως στόχο την προστασία, την προώθηση και την ευρεία αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αξιών της Ε.Ε., μέσω της στήριξης οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (OKοιΠ) στην Ελλάδα και την Κύπρο και της ενίσχυσης των ικανοτήτων και της βιωσιμότητάς τους. Το BUILD συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή ‘Ενωση, μέσω του προγράμματος Citizens, Equality, Rights and Values (CERV), το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ Κύπρου με συνολικό ποσό επιχορήγησης €2,9 εκ. Συντονιστής του BUILD είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη (Ελλάδα) σε σύμπραξη με το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ (Κύπρος)».
Δήλωση αποποίησης ευθύνης
«Με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι απόψεις και οι γνώμες που διατυπώνονται εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών και δεν αντιπροσωπεύουν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ευρωπαϊκού Εκτελεστικού Οργανισμού Εκπαίδευσης και Πολιτισμού (EACEA) ή του Ιδρύματος Μποδοσάκη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο EACEA δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για τις εκφραζόμενες απόψεις.»