Λήξη της πρώτης φάσης του έργου Ελληνικό Παρατηρητήριο για τη Φτώχεια και την Έλλειψη Στέγης:
Τελική εκδήλωση: Κοινωνική Πολιτική και Τοπική Αυτοδιοίκηση: η ανάγκη για τη δημιουργία ενός βιώσιμου μοντέλου
Με επιτυχία ολοκληρώθηκε την Τετάρτη, 19 Φεβρουαρίου 2025 η τελική εκδήλωση της πρώτης φάσης του έργου “Ελληνικό Παρατηρητήριο για τη Φτώχεια και την Έλλειψη Στέγης - Ε.ΠΑ.Φ.ΕΣ.” που υλοποιεί το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας σε συνεργασία με το Ελληνικό Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία με θέμα Κοινωνική Πολιτική και Τοπική Αυτοδιοίκηση: η ανάγκη για τη δημιουργία ενός βιώσιμου μοντέλου στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων με τη δια ζώσης και διαδικτυακή συμμετοχή δεκάδων επαγγελματιών και αιρετών.
Την εκδήλωση χαιρέτισαν ο Γενικός Γραμματέας Δημογραφικής και Στεγαστικής Πολιτικής, Κωνσταντίνος Γλούμης-Ατσαλάκης, η Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής του Δήμου Αθηναίων, Μαρία Στρατηγάκη, η Υπεύθυνη Προγραμμάτων του Ιδρύματος Μποδοσάκη, Ελένη Καρακίτσιου, καθώς και οι Υπεύθυνοι Διαχείρισης του έργου Μαριανέλλα Κλώκα (Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας) και Λευτέρης Παπαγιαννάκης (Ελληνικό Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία).
Κατά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του έργου, οι υπεύθυνοι λειτουργίας του Παρατηρητηρίου, Κυριάκος Λαμπριανίδης και Μαρία Δημητριάδη, ανέδειξαν κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τη φτώχεια, την έλλειψη στέγης και τις κοινωνικές πολιτικές σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, μέσα από τη μελέτη των δεδομένων που συλλέχθηκαν από 145 Δήμους και 7 Περιφέρειες της χώρας και των παρεμβάσεων που υλοποιούνται σε δημοτικό επίπεδο και κατέθεσαν προτάσεις τόσο για το τοπικό όσο και για το κεντρικό επίπεδο διοίκησης.
Βασικά Ευρήματα του Έργου
Περνώντας στο στάδιο της αποτίμησης των όσων αναλύθηκαν, και με βάση το διαχωρισμό ανάμεσα σε δομικά και συστημικά ζητήματα, τα βασικά ευρήματα του Παρατηρητηρίου μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
- Περιορισμός χρηματοδότησης και έλλειψη προσωπικού: Ο περιορισμός της χρηματοδότησης των δημοτικών υπηρεσιών, σε συνδυασμό με τις δυσκολίες στην πρόσληψη προσωπικού – λόγω των χρονοβόρων διαδικασιών του ΑΣΕΠ και του συγκεντρωτικού χαρακτήρα της ελληνικής αυτοδιοίκησης – καθώς και η ανάθεση επιπρόσθετων αρμοδιοτήτων χωρίς την αντίστοιχη ενίσχυση σε εξειδικευμένο προσωπικό, αποτελούν τους βασικούς παράγοντες που περιορίζουν την άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Αυτό επηρεάζει κρίσιμους τομείς, όπως η στεγαστική και ενεργειακή πολιτική, καθώς και οι παρεμβάσεις για την παιδική φτώχεια και την αστεγία.
- Έλλειψη αυτονομίας των ΟΤΑ: Η εξάρτηση των Δήμων από τις προτεραιότητες και οδηγίες της κεντρικής διοίκησης έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό λήψης πρωτοβουλιών μιας και εξυπηρετούνται κεντρικές πολιτικές και όχι τοπικές ανάγκες.
- Προβλήματα χρηματοδότησης και αποκλεισμοί: Οι Δήμοι βασίζονται σε συγκεκριμένα χρηματοδοτικά προγράμματα της κεντρικής διοίκησης (π.χ. "Στέγαση και Εργασία"), τα οποία συχνά θέτουν αυστηρά κριτήρια, αποκλείοντας μικρότερους πληθυσμιακά Δήμους από τη δυνατότητα συμμετοχής συμβάλλοντας έτσι και στην αύξηση του χάσματος πόλης-υπαίθρου ενώ κύριο αίτημα καταδεικνύεται η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη των δημοτών σε μικρότερους Δήμους για πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας έναντι των επιδομάτων σε μητροπολιτικούς Δήμους.
- Διοικητικές καθυστερήσεις: Σε Δήμους με έλλειψη καταρτισμένου προσωπικού που εντείνεται και λόγω έλλειψης κινήτρων για προσλήψεις αλλά και μεταθέσεις σε επαρχιακούς Δήμους, οι διαδικασίες υποβολής αιτήσεων για χρηματοδότηση καθυστερούν σημαντικά, καθώς οι εργαζόμενοι καλούνται να διεκπεραιώσουν ταυτόχρονα διοικητικά και επιχειρησιακά καθήκοντα.
- Υπολειτουργία δομών αστέγων: Οι υπάρχουσες δομές αστέγων είναι μη βιώσιμες τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τους ωφελούμενους, ενώ σε πολλούς Δήμους απουσιάζουν εντελώς σχετικές δομές. Η έλλειψη χρηματοδότησης επιδεινώνει την κατάσταση, ιδιαίτερα σε Δήμους που δεν λαμβάνουν εθνικούς πόρους.
- Η ανάγκη για επαναξιολόγηση των στεγαστικών πολιτικών: Η σημερινή προσέγγιση των στεγαστικών προγραμμάτων είναι αποσπασματική και δεν λαμβάνει υπόψη τις τοπικές ανάγκες. Είναι αναγκαία η διαμόρφωση πολιτικών που θα ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες κοινωνικές, πολιτισμικές και γεωγραφικές συνθήκες κάθε Δήμου.
- Ενεργειακή φτώχεια: Η ενεργειακή φτώχεια παραμένει μια σοβαρή κοινωνική πρόκληση, με σχεδόν τους μισούς Δήμους να δηλώνουν ότι δεν δραστηριοποιούνται άμεσα –μέσω δικών τους πρωτοβουλιών– ή έμμεσα, σε συνεργασία με Οργανισμούς Κοινωνικής Πολιτικής (Ο.Κοι.Π.). Η έλλειψη τοπικών δράσεων οφείλεται κυρίως σε περιορισμένους οικονομικούς πόρους, έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και την απουσία κεντρικής στρατηγικής που να ενισχύει τους ΟΤΑ στη διαχείριση του προβλήματος. Ως αποτέλεσμα, ευάλωτα νοικοκυριά δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στο κόστος θέρμανσης και ηλεκτρικής ενέργειας, γεγονός που επιδεινώνει συνθήκες ανισότητας και κοινωνικού αποκλεισμού. Παράλληλα, η αδυναμία των Δήμων να παρέμβουν στερεί από τους πολίτες την πρόσβαση σε προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης και εξοικονόμησης, ενώ επιβαρύνει περαιτέρω τις κοινωνικές υπηρεσίες. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ζήτημα, απαιτείται ενίσχυση της χρηματοδότησης προς τους ΟΤΑ, ενσωμάτωση δράσεων ενεργειακής αλληλεγγύης σε τοπικές πολιτικές και προώθηση συνεργειών με φορείς που ειδικεύονται σε βιώσιμες ενεργειακές λύσεις.
- Παιδική προστασία: Η σοβαρή υποστελέχωση των Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων οδηγεί σε μεγάλες καθυστερήσεις στην επεξεργασία εισαγγελικών εντολών, τόσο σε μεγάλους αστικούς Δήμους όσο και στην επαρχία, όπως δείχνει το παράδειγμα ακριτικής πρωτεύουσας με 202 εισαγγελικές εντολές σε 1,5 έτος. Παράλληλα, απουσιάζει μια κεντρική στρατηγική για ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες, όπως οι μονογονεϊκές οικογένειες, ενώ οι υπάρχουσες προνοιακές και επιδοματικές πολιτικές συχνά λειτουργούν τιμωρητικά, επιβαρύνοντας περαιτέρω τους Δήμους. Επιπλέον, λείπουν στοχευμένες παρεμβάσεις για την ψυχική υγεία των εφήβων, παρά τις σύγχρονες προκλήσεις, όπως η παραβατικότητα ανηλίκων, η ενδοσχολική βία και η παιδική εργασία.
Η γνώμη των ειδικών
Πολύτιμη ήταν η συμβολή του καθηγητή Χριστόφορου Σκαμνάκη, ο οποίος ανέδειξε τη σημασία των αναδιανεμητικών κοινωνικών πολιτικών για την επίτευξη της κοινωνικής ευημερίας, παρουσιάζοντας δεδομένα για την ελληνική περίπτωση και την Ευρώπη. Στην παρουσίαση επισημάνθηκε ο ρόλος της κεντρικής διοίκησης στην παραγωγή περισσότερο βιώσιμων κοινωνικών πολιτικών που θα μπορούν να εφαρμόσουν οι ΟΤΑ, καθώς οι τοπικές πολιτικές για τη φτώχεια και την έλλειψη στέγης έχουν στόχο κυρίως την εκτίμηση, αξιολόγηση και εποπτεία των περιπτώσεων που ανακύπτουν και την παρέμβαση σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, αλλά όχι την ολιστική παρέμβαση.
Η Δήμητρα Σιατίτσα, Δρ. Πολεοδομίας ΕΜΠ και μεταδιδακτορική ερευνήτρια, μίλησε για ζητήματα σχεδιασμού στεγαστικών προγραμμάτων, εστιάζοντας σε θέματα χρηματοδότησης και συνδιαμόρφωσης πολιτικών για την κοινωνική κατοικία εμπλέκοντας όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η ανάγκη επέκτασης των δράσεων των ήδη υπαρχόντων φορέων που ασχολούνται με κοινωνικές πολιτικές υπογραμμίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίασης, για τη δημιουργία ενός βιώσιμου μοντέλου αντιμετώπισης των στεγαστικών αναγκών σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.
Τα πάνελ συντόνισαν οι Αναστάσιος Υφαντής, Επιχειρησιακός Διευθυντής των Γιατρών του Κόσμου, Σάντυ Φαμελιάρη, ειδική σε θέματα ενέργειας, και ο Σπύρος Ψύχας, εκπαιδευτής εθελοντών, συνεργάτης του Ελληνικού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας.
Προτάσεις του Ελληνικού Παρατηρητηρίου για τη Φτώχεια και την Έλλειψη Στέγης
Σε δομικό επίπεδο:
●Αυτονόμηση δράσεων των Κοινωνικών Πολιτικών των Δήμων μέσω χρηματοδότησης: λιγότερη εξάρτηση από τις προτεραιότητες/πολιτικές της κεντρικής διοίκησης, ώστε να ανταποκρίνονται στις τοπικές ανάγκες.
●Απλούστευση διαδικασιών πρόσληψης προσωπικού Δήμων: άμεση ενίσχυση των δημοτικών Κοινωνικών Υπηρεσιών με νέο και καταρτισμένο προσωπικό.
●Δημιουργία διαύλων επικοινωνίας μεταξύ φορέων που σχεδιάζουν και φορέων που υλοποιούν Κοινωνικές Πολιτικές: ρεαλιστικές πολιτικές βάσει των τοπικών αναγκών - κάθετες και όχι οριζόντιες πολιτικές.
Σε συστημικό επίπεδο:
•Διασύνδεση ΟΤΑ με τις Ο.Κοι.Π. και την ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα
•Ανταλλαγή καλών πρακτικών, τεχνογνωσίας - επιμόρφωση
•Ευελιξία δράσεων και υποστήριξη στην εξεύρεση πόρων (π.χ. μέσω προγραμμάτων)
•Συμμαχίες μεταξύ όμορων Δήμων, Περιφερειών, Πανεπιστημίων, Κοινωνίας των Πολιτών, Ευρωπαϊκών Δικτύων, ΕΚΕ, κ.λπ.
•Συνδιαμόρφωση κοινωνικών παρεμβάσεων
•Διαμόρφωση εμπεριστατωμένων σχεδίων δράσης Κοινωνικής Πολιτικής που θα συμπεριλαμβάνουν τις σύγχρονες προκλήσεις (π.χ. επισφαλής κατοικία, ενεργειακή φτώχεια, ειδικές για την κοινότητα “ευαλωτότητες”).
Ο Ρόλος του Παρατηρητηρίου και η Ανάγκη Θεσμοθέτησης
Η εμπειρία του Ελληνικού Παρατηρητηρίου για τη Φτώχεια και την Έλλειψη Στέγης μέσα από την έρευνα, τις διμερείς επικοινωνίες με αιρετούς και υπηρεσιακούς των Δήμων, καθώς και τη συμμετοχή των τελευταίων σε επιμορφωτικές συναντήσεις (webinars), ανέδειξε κυρίως
- την ανάγκη διασύνδεσης των Δήμων με αποκεντρωμένους φορείς κοινωνικής πολιτικής (ΜΚΟ, σωματεία) και την ακαδημαϊκή κοινότητα, ώστε να επικαιροποιείται η γνώση των εργαζομένων σε θέματα φτώχειας και κοινωνικής πολιτικής.
- την επιθυμία των Δήμων για ανταλλαγή τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών με άλλους Δήμους, ώστε να εφαρμοστούν πιο αποτελεσματικές πολιτικές σε ζητήματα όπως η παιδική και ενεργειακή φτώχεια, η στέγαση και η αστεγία.
Ως εκ τούτου, η Πρόεδρος του Ελληνικού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας, Μαριανέλλα Κλώκα, επισήμανε ότι οι πλέον αρμόδιοι φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών για τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου είναι τα δύο δευτεροβάθμια δίκτυα, το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και το Ελληνικό Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία. Το ίδιο το Παρατηρητήριο ως ανεξάρτητος φορέας καταγραφής, ανάλυσης και προώθησης λύσεων για τις κοινωνικές ανισότητες, έλαβε υπόψη τις εμπειρίες των εργαζομένων στις κοινωνικές υπηρεσίες, των εξυπηρετούμενων, των πολιτών, των τοπικών αρχών, με επιτυχία. Ενίσχυσε τις σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, προωθώντας τη συνεργασία με στόχο την κοινωνική συνοχή και απέδειξε τη μεγάλη προθυμία τους για εκπαίδευση και συμμετοχική δράση. Λόγω της σημαντικής αυτής συμβολής και, μάλιστα σε διάστημα μόλις 12 μηνών, πρότεινε τη θεσμοθέτηση του Ελληνικού Παρατηρητηρίου για τη Φτώχεια και την Έλλειψη Στέγης και τη συνεργασία με την Πολιτεία, όπως αυτή θα οριστεί από το θεσμικό πλαίσιο, με εξασφάλιση κρατικών πόρων και διατήρηση της ανεξαρτησίας του.
*Η Τελική Έκθεση του έργου θα είναι διαθέσιμη στα μέσα Μαρτίου 2025.
**Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε στο email hopewatch.gr@gmail.com.
«Το έργο Ελληνικό Παρατηρητήριο για τη Φτώχεια και την Έλλειψη Στέγης στην Ελλάδα (Ε.ΠΑ.Φ.Ε.Σ.) υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος BUILD, με φορέα υλοποίησης το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και εταίρο το Ελληνικό Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία.
Το πρόγραμμα «Building a robust and democratic civic space» (BUILD) έχει ως στόχο την προστασία, την προώθηση και την ευρεία αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αξιών της Ε.Ε., μέσω της στήριξης οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (OKοιΠ) στην Ελλάδα και την Κύπρο και της ενίσχυσης των ικανοτήτων και της βιωσιμότητάς τους. Το BUILD συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του προγράμματος Citizens, Equality, Rights and Values (CERV), το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ Κύπρου με συνολικό ποσό επιχορήγησης €2,9 εκ. Συντονιστής του BUILD είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη (Ελλάδα) σε σύμπραξη με το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ (Κύπρος)».
Δήλωση αποποίησης ευθύνης
Με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι απόψεις και οι γνώμες που διατυπώνονται εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών και δεν αντιπροσωπεύουν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ευρωπαϊκού Εκτελεστικού Οργανισμού Εκπαίδευσης και Πολιτισμού (EACEA) ή του Ιδρύματος Μποδοσάκη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο EACEA δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για τις εκφραζόμενες απόψεις.