Αναφορά για τη Φτώχεια 2021
Μέρος δεύτερο (ελληνικά)
1. Εισαγωγή
Το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας είναι ανεξάρτητος δευτεροβάθμιος φορέας με μέλη οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών που παρέχουν υποστήριξη σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας (European Antipoverty Network - EAPN). Στόχοι του ΕΑΡΝ είναι η μείωση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και η συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων των ατόμων που βιώνουν φτώχεια. Το EAPN ζητά από τα μέλη του (Εθνικά Δίκτυα) να συντάσσουν ετήσιες αναφορές με σκοπό την ανάδειξη της έκτασης και των όψεων της φτώχειας στις χώρες τους και την άσκηση πίεσης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ώστε να θεσπιστούν στρατηγικές, πολιτικές και μέτρα ένταξης.
Η παρούσα αναφορά είναι η τρίτη που συντάσσει το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας. Η πρώτη αφορούσε το 2019 και κατέγραψε στατιστικά στοιχεία και τάσεις για τη φτώχεια καθώς και τα μέτρα που απαιτούνταν για τη μείωσή της. Η αναφορά του 2020 περιελάμβανε ποσοτικά στοιχεία αλλά και ποιοτικά, με καταγραφή και αξιοποίηση της εμπειρίας των οργανώσεων-μελών του Ελληνικού Δικτύου και άλλων κοινωνικών οργανώσεων. Η Αναφορά για τη Φτώχεια του 2021 επικεντρώνεται στην πραγματικότητα της πανδημίας και της ενσκύπτουσας εξ αυτής κρίσης με έμφαση στην πρώτη χρονιά.
Η αναφορά αποτελείται από δύο μέρη∙ μια συλλογή στατιστικών στοιχείων με έμφαση 1. στις συνέπειες της πανδημίας και της κυβερνητικής πολιτικής στους ανθρώπους που βιώνουν φτώχεια με αναφορά στα πιο αξιοσημείωτα κυβερνητικά μέτρα στήριξης κατά την πανδημία και στις βασικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν ειδικές ευάλωτες ομάδες (παιδιά, γυναίκες), 2. στην πορεία του εμβολιασμού με έμφαση στις δομές φιλοξενίας προσφύγων, 3. στις κοινωνικές αποστάσεις και την επιβολή lockdown, και 4. στις οικονομικές συνέπειες των παραπάνω. Το μέρος αυτό της Αναφοράς κλείνει με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συστάσεις. Το σύνολο του πρώτου μέρους της Αναφοράς για τη Φτώχεια 2021 έχει διατυπωθεί στην αγγλική γλώσσα και φιλοξενείται στην ιστοσελίδα του European Antipoverty Network εδώ https://www.eapn.eu/poverty-watch-greece-poverty-watches-overview-2021/.
Το δεύτερο μέρη της Αναφοράς για τη Φτώχεια 2021 αποτελείται από τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα καταγραφής και αξιοποίησης της εμπειρίας των οργανώσεων-μελών του Ελληνικού Δικτύου και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών. Τα στοιχεία αυτά είναι που παρουσιάζονται εδώ.
*
Αναφορά για τη Φτώχεια (Ελλάδα) 2021
Μέρος Πρώτο
Λίγα λόγια για το πρώτο μέρος.
Το 2021 καταγράφηκε ως η δεύτερη χρονιά της πανδημίας covid-19 και ως η χρονιά που οι συνέπειες των περιορισμών και της επέλασης της νόσου υπήρξαν κυρίαρχες. Είναι, επίσης, η χρονιά που ο κόσμος άρχισε να προσπαθεί να επιστρέψει στην κανονικότητα και να μάθει να ζει με τον COVID-19, καθώς οι επιπτώσεις της πανδημίας στην υγεία μας και η εφαρμογή πολιτικών σε όλο τον κόσμο φαίνεται ότι είναι εδώ για να μείνουν προκαλώντας ένα ντόμινο επιπτώσεων σε πολλαπλές, αν όχι όλες, τις πτυχές της ζωής που επηρεάζουν ιδιαίτερα τον κίνδυνο της φτώχειας σε ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού. Στην Ελλάδα, ειδικότερα, η κρίση καλά κρατεί ενώ τα βασικά δικαιώματα, σύμφωνα με τη γενική τάση, υπόκεινται σε περιορισμούς.
Οι εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας σχετικά με τον αντίκτυπο του covid-19 στην φτώχεια σε παγκόσμιο επίπεδο που μπορούμε να δούμε εδώ ttps://blogs.worldbank.org/opendata/updated-estimates-impact-covid-19-global-poverty-turning-corner-pandemic-2021 δείχνουν αβεβαιότητα ως προς την πραγματικότητα και τη μέθοδο που χρησιμοποιείται για τις σχετικές μετρήσεις, ιδίως όσον αφορά την παράλειψη των επιπτώσεών της στο πεδίο των ανισοτήτων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο αντίκτυπος του COVID-19 στη φτώχεια όχι μόνο είναι ακόμη παρών, αλλά επιδεινώνεται.
Η κατάσταση στην Ελλάδα παραμένει ρευστή με τα πρόσφατα επίσημα στατιστικά στοιχεία να υποστηρίζουν ότι το 28,9% του πληθυσμού κινδύνευε από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό σε σχέση με τα εισοδήματα που δηλώθηκαν το 2020, επηρεάζοντας ως επί το πλείστον άτομα ηλικίας 18-64 ετών (31,9%) όπως φαίνεται εδώ https://www.cnn.gr/oikonomia/story/271107/se-kindyno-ftoxeias-i-koinonikoy-apokleismoy-to-28-9-toy-plithysmoy.
Τα επίσημα στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύονται βασίζονται πάντα στα δεδομένα που συλλέχθηκαν και έγιναν αντικείμενο επεξεργασίας το προηγούμενο έτος, επομένως κατά τη σύνταξη της Αναφοράς για τη Φτώχεια 2021 υπάρχει ουσιαστική έλλειψη πλήρως ενημερωμένων ποσοτικών πληροφοριών. Για τον λόγο αυτόν, η αναφορά συμπληρώνεται με ποιοτικά δεδομένα για τις ορατές και τις αόρατες πτυχές της φτώχειας που παρακολουθούνται μέσω έρευνας εντός των οργανώσεων-μελών του EAPN-Greece που υποστηρίζουν άτομα από το γενικό πληθυσμό, φτωχά νοικοκυριά ή κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες και που μοιράζονται την εμπειρία τους μαζί μας. Αυτό αποτελεί, όπως ειπώθηκε, το δεύτερο μέρος.
Σύμφωνα με την «έρευνα για την (προ) covid-19 κατάσταση 2019» τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εξυπηρετούμενοι των οργανώσεων που παρέχουν υπηρεσίες και υποστήριξη ήταν: η μακροχρόνια ανεργία, η πρόσβαση σε (δημόσιες) υπηρεσίες και προγράμματα, το χαμηλό εισόδημα, η έλλειψη στέγης (διαμονή σε σχεδόν ερειπωμένα σπίτια, παλαιές κατασκευές και σε συνθήκες συνωστισμού), τα προβλήματα υγείας, η επιβαρυμένη ψυχολογία. Ανησυχία έχουν προκαλέσει επίσης η έλλειψη προσωπικού και πόρων για την παροχή αυτών των ακριβών υπηρεσιών και η αδυναμία κάλυψης των αναγκών σε φάρμακα και άλλα προϊόντα υγείας που ακολούθησαν την εμφάνιση του ιού. Ένα γενικό αποτέλεσμα που μπορεί να εξαχθεί είναι η επικρατούσα αύξηση των αριθμών σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία και η αύξηση του αριθμού των γυναικοκτονιών που γίνονται γνωστές στο ευρύ κοινό που εκτείνεται αρκετά μέχρι το 2021.
Ορισμοί και θεμελιώδεις τάσεις σχετικά με τη φτώχεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας
Όταν αναφερόμαστε στη φτώχεια στην Ελλάδα, εννοούμε κυρίως τη σχετική φτώχεια, δηλαδή τη σύγκριση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Η σχετική φτώχεια ορίζεται με δύο τρόπους:
A) Με αναφορά στον κίνδυνο φτώχειας, όπου λαμβάνονται υπόψη μόνο εισοδηματικά κριτήρια (δείκτης AROPE). Ο κίνδυνος φτώχειας ορίζεται ως το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σε νοικοκυριά των οποίων το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα είναι μικρότερο από το 60% του εθνικού μέσου ισοδύναμου εισοδήματος. Το διάμεσο εισόδημα είναι το εισόδημα του μεσαίου ατόμου, δηλαδή του πολίτη που βρίσκεται στη μέση της κατανομής του εισοδήματος. Οι άνθρωποι που είναι πλουσιότεροι από αυτούς είναι ακριβώς οι ίδιοι σε αριθμό με τους ανθρώπους που είναι φτωχότεροι.
B) Αναφορικά με τον «Κίνδυνο Φτώχειας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού», όπου περιλαμβάνονται τρεις (3) δείκτες, εκτός από την εισοδηματική φτώχεια (δείκτης AROPE), η πρόσβαση σε εννέα (9) βασικά αγαθά (Σοβαρή Υλική Στέρηση - Δείκτης SMD) και η εργασία. Στην περίπτωση αυτή, η Eurostat και η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία - ΕΛΣΤΑΤ χρησιμοποιούν τον ακαθάριστο δείκτη AROPE (Persons Living in Risk of Poverty or Social Exclusion) που καταγράφει υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας. Χρησιμοποιείται επίσης ο δείκτης AROPE για να αξιολογήσει το πρόγραμμα «Ευρώπη 2020», το οποίο είχε θέσει το 2013 ως στόχο «να μειώσει τους ανθρώπους που είναι ήδη φτωχοί ή βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού κατά 20 εκατομμύρια έως το 2020».
Ο Δείκτης Σοβαρής Υλικής Στέρησης μετρά την οικονομική αδυναμία πρόσβασης σε βασικά υλικά αγαθά, δηλαδή τη δυνατότητα: 1) πληρωμής ενοικίου, λογαριασμών και δόσεων δανείων ή αγορών, 2) για διακοπές τουλάχιστον μίας εβδομάδας ετησίως, 3) για κατανάλωση κρέατος, κοτόπουλου, ψαριού ή λαχανικών ίδιας θρεπτικής αξίας κάθε δεύτερη μέρα, 4) διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης ύψους περίπου 380 ευρώ, 5) για δικό του σταθερό ή κινητό τηλέφωνο, 6) για δική του έγχρωμη τηλεόραση, 7) για δικό του πλυντήριο ρούχων, 8) για δικό του επιβατικό αυτοκίνητο και 9) έχουν πρόσβαση σε θέρμανση. Η έλλειψη 4 από αυτά τα 9 αγαθά υποδηλώνει ότι το άτομο ζει σε συνθήκες υλικής στέρησης.
Η υλική στέρηση αγαθών για το 2020 υπολογίστηκε σε 16,5% αυξημένη κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2019 και με τα προηγούμενα έτη εφαρμογής των Μνημονίων. Από το 2013 έως και το 2019 η στέρηση ήταν πιο έντονη και αφορούσε το 19,5% του συνολικού πληθυσμού. Το ποσοστό ως προς τον συνολικό πληθυσμό ήταν 20,3 το 2013. 21,5 το 2014. 22,2 το 2015. 22,4 το 2016. 21.1 το 2017. 16,7 το 2018. και 16.2 το 2019. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η υλική στέρηση δεν αντιμετωπίζεται μόνο από τους φτωχούς αλλά και από έναν αυξανόμενο αριθμό μη φτωχών.
Η υποαπασχόληση λαμβάνεται επίσης υπόψη για την τελική διαμόρφωση του δείκτη AROPE, δηλαδή η διαβίωση σε νοικοκυριά χαμηλής έντασης εργασίας. Κατά συνέπεια, λαμβάνεται υπόψη και ο χρόνος εργασίας των οικονομικά ενεργών μελών του νοικοκυριού, δηλαδή πόσα μέλη του νοικοκυριού εργάζονται και για πόσο χρόνο. Το 17,7% του συνολικού πληθυσμού βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας (μετά από κοινωνικές μεταβιβάσεις), το 16,5% του συνολικού πληθυσμού βρίσκεται σε υλική στέρηση και το 12,8% του πληθυσμού 0-59 ετών, ζει σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας.
Για τους ανέργους, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας είναι σημαντικά υψηλότερο και ανέρχεται στο 45,2% παρουσιάζοντας σημαντική διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών (51,7% και 39,4% αντίστοιχα).
Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ, την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, που μπορούμε να δούμε στον σύνδεσμο που ακολουθεί https://www.cnn.gr/oikonomia/story/271107/se-kindyno-ftoxeias-i-koinonikoy-apokleismoy-to-28-9-toy-plithysmoy
● Το 17,7% του πληθυσμού βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας. Το 17,6% βιώνει υλική στέρηση βασικών αγαθών. και το 12,8% του πληθυσμού ηλικίας 0-59 ετών ζει σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας.
● Η αναλογική σύνθεση των τριών δεικτών δίνει το ποσοστό του 28,9% του συνολικού πληθυσμού και τον εκτιμώμενο αριθμό των 3.043.869 κατοίκων της χώρας που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή αποκλεισμού.
● Ο κίνδυνος φτώχειας ή αποκλεισμού ατόμων ηλικίας 18-64 ετών είναι υψηλότερος για τους αλλοδαπούς (54,0%) από τους Έλληνες (30,2%). Το 51,2% αυτών των αλλοδαπών γεννήθηκαν σε άλλη χώρα ενώ το 30,0% γεννήθηκε και ζει στην Ελλάδα.
● Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας για τα παιδιά ηλικίας 0-17 ετών (παιδική φτώχεια) ανήλθε στο 21,4%, σημειώνοντας αύξηση 0,3 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2019, ενώ για τον πληθυσμό 18-64 ετών και 65 ετών και πάνω από αυτό είναι 18,5% και 13,2%, αντίστοιχα.
● Το ποσοστό των νοικοκυριών που δεν έχουν επαρκή θέρμανση είναι 16,7% (12% γενικός πληθυσμός και 38,8% φτωχά νοικοκυριά).
● Το 44,6% του συνόλου των νοικοκυριών δηλώνει ότι επιβαρύνεται σημαντικά από την αποπληρωμή χρεών από ενοικιάσεις ή πληρωμές δανείων εκτός από δάνεια που συνδέονται με το σπίτι.
● Το 71% των φτωχών νοικοκυριών αναφέρει ότι έχει μεγάλη δυσκολία να τα βγάλει πέρα (αντίληψη των συνηθισμένων αναγκών) στο συνολικό μηνιαίο εισόδημά του.
● Το 49% των φτωχών νοικοκυριών αναφέρει ότι έρχεται αντιμέτωπο με καθυστερήσεις πληρωμών σχετικά με τους λογαριασμούς κοινής ωφέλειας για ρεύμα, νερό, φυσικό αέριο κ.λπ.
● Το 96,6% των φτωχών νοικοκυριών και το 49,5% των μη φτωχών νοικοκυριών αναφέρουν δυσκολίες στην κάλυψη απροσδόκητων οικονομικών δαπανών ύψους περίπου 395 ευρώ σε μηνιαία βάση.
● Το 45,5% των φτωχών νοικοκυριών στερούνται τη σωστή διατροφή (κοτόπουλο, κρέας, ψάρι ή λαχανικά ίδιας θρεπτικής αξίας κάθε δεύτερη μέρα).
● Το 3% του συνόλου των νοικοκυριών δεν διαθέτει προσωπικό υπολογιστή, αν και χρειάζεται, λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων.
● Το 4% του πληθυσμού δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά τη σύνδεση στο διαδίκτυο για προσωπική χρήση στο σπίτι. Τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 12,4% για τον φτωχό πληθυσμό και 2,3% για τον μη φτωχό πληθυσμό (που είχε συγκεκριμένες συνέπειες στην παρακολούθηση του σχολικού προγράμματος στο διαδίκτυο κατά τη διάρκεια της πανδημίας).
● Το 37% του πληθυσμού δεν μπορεί να ξοδεύει ένα μικρό χρηματικό ποσό κάθε εβδομάδα για τον εαυτό του χωρίς να χρειάζεται να συμβουλευτεί κανέναν. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τον φτωχό πληθυσμό και τον μη φτωχό πληθυσμό είναι 65,1% και 31,2%/.
● Η υλική στέρηση για παιδιά ηλικίας έως 17 ετών ανέρχεται το 2020 σε 19,7%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το 2009 ήταν 11,9%.
Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στην υγεία:
● Το 37,3% του πληθυσμού ηλικίας 16 ετών και άνω δήλωσε ότι υπήρξε περίπτωση, τους τελευταίους 12 μήνες, να χρειαζόταν πραγματικά ιατρική εξέταση ή θεραπεία για το συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας του και να μην υποβληθεί σε αυτήν λόγω COVID-19. Τα ποσοστά των φτωχών και των μη φτωχών πληθυσμών είναι 10,1% και 49,6%, αντίστοιχα.
● Το 6,8% του πληθυσμού ηλικίας 16 ετών και άνω έχει κακή ή πολύ κακή υγεία. Το 14,7% μέτρια, ενώ το 78,5% έχει πολύ καλή ή καλή υγεία.
● Το 9,8% του πληθυσμού ηλικίας 16 ετών και άνω για περίοδο έξι μηνών και άνω είχε περιορισμένες, λόγω των προβλημάτων υγείας του, κάποιες κοινές δραστηριότητες στον γενικό πληθυσμό ή είχε πάρα πολλές δυσκολίες με αυτές, ενώ το 13,6% είχε περιορισμένες, αλλά όχι πάρα πολύ.
● Το 25,4% του πληθυσμού ηλικίας 16 ετών και άνω, δήλωσε ότι υπήρξε περίπτωση, τους τελευταίους 12 μήνες, να χρειαζόταν πραγματικά ιατρική εξέταση ή θεραπεία για το δικό του πρόβλημα υγείας και να μην υποβληθεί σε αυτήν. Τα ποσοστά του φτωχού και του μη φτωχού πληθυσμού είναι 50,8% και 20,7%, αντίστοιχα.
● Το 30,4% του πληθυσμού ηλικίας 16 ετών και άνω, δήλωσε ότι υπήρχε περίπτωση, τους τελευταίους 12 μήνες, να χρειαζόταν πραγματικά οδοντιατρική εξέταση ή θεραπεία για το δικό του πρόβλημα υγείας και να μην υποβληθεί σε αυτήν. Τα ποσοστά του φτωχού και του μη φτωχού πληθυσμού είναι 55,3 και 26,3%, αντίστοιχα. Το 22,4% του αντίστοιχου πληθυσμού δεν το υποβλήθηκε λόγω COVID-19.
Ο εμβολιασμός στην Ελλάδα ξεκίνησε στις 28 Δεκεμβρίου 2020 και φτάνει μέχρι το 2021. Βρείτε τα δεδομένα εδώ: https://www.data.gov.gr/datasets/mdg_emvolio/
Συνέπειες της πανδημίας και της κυβερνητικής πολιτικής για τους ανθρώπους που βιώνουν φτώχεια
Το 2020 ο Covid-19 αντιμετωπίστηκε «επιτυχώς» στην Ελλάδα. Αυτή η αφήγηση εξαπλώθηκε ευρέως και πολλαπλασιάστηκε αναλόγως από την κυβέρνηση μόνο για να ανακληθεί κατά τη δεύτερη φάση το 2021, όταν η Ελλάδα είναι μάρτυρας τρομερών αυξήσεων στους αριθμούς των θανάτων, των νοσηλευόμενων ατόμων καθώς και των συνολικών κρουσμάτων του Covid-19. Δείτε εδώ
https://graphics.reuters.com/world-coronavirus-tracker-and-maps/countries-and-territories/greece/
Ο αντίκτυπος της πανδημίας κατά τη διάρκεια του 2020 υπήρξε πολύπλευρος.
Η τουριστική βιομηχανία της Ελλάδας έχει επηρεαστεί αρνητικά από την κρίση και έχει προβλεφθεί οικονομική συρρίκνωση 9,7% για το οικονομικό έτος 2020 επηρεάζοντας άμεσα ή έμμεσα τον μεγάλο αριθμό του πληθυσμού που βρίσκει απασχόληση στον κλάδο σε όλη τη χώρα. Επίσης, η ζήτηση για αγορές κατοικιών από κατοίκους άλλων ευρωπαϊκών χωρών έχει αυξηθεί καθώς πολλά ακίνητα έχουν γίνει διαθέσιμα ως αποτέλεσμα των οικονομικών δυσκολιών της Ελλάδας. Το κλείσιμο των επιχειρήσεων και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων έχει κρατήσει τους ανθρώπους σε εσωτερικούς χώρους ενώ οδηγεί το εργατικό δυναμικό στην ανεργία ή στην έλλειψη πιθανής μελλοντικής απασχόλησης. Τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως φαίνονται στην έκθεση της Human Rights Watch για το 2021 (με το 2020 ως έτος αναφοράς) εδώ https://www.hrw.org/world-report/2021/country-chapters/greece έχουν υποστεί αντίκτυπο σε ευάλωτες ομάδες μεταναστών και αιτούντων άσυλο· ασυνόδευτοι ανήλικοι; γυναίκες; άτομα με ειδικές ανάγκες και σε συγκεκριμένους τομείς της ζωής, ιδιαίτερα επιθέσεις στην κοινωνία των πολιτών και την κατάχρηση των αρχών επιβολής του νόμου. Η πρόσβαση στην υγεία και η διαθεσιμότητα ιατρικής περίθαλψης και υποστήριξης ήταν όπως παντού σε όλο τον κόσμο οι δύο κύριες ανησυχίες.
Κυβερνητικά μέτρα:
Οι ενημερώσεις για την εξάπλωση του ιού, οι συμβουλές για τη συμπεριφορά και την αντίδραση καθώς και τα κυβερνητικά μέτρα που τέθηκαν σε εφαρμογή ξεκίνησαν επίσημα στις 16 Μαρτίου 2020 από το Υπουργείο Υγείας σε καθημερινή βάση έως τις 27 Μαΐου, οπότε και οι τηλεοπτικές ενημερώσεις τόσο από επιστήμονες όσο και από εκπροσώπους της κυβέρνησης σταμάτησε μόνο για να επανεισαχθεί αργότερα και σε διαφορετική κλίμακα όπως φαίνεται και στον παρακάτω σύνδεσμο https://www.iefimerida.gr/ellada/koronoios-telos-kathimerini-enimerosi-tsiodra-hardalia
Τον Μάρτιο, οι σχολικές εκδρομές έληξαν. Οι αθλητικοί αγώνες επρόκειτο να διοργανώνονται χωρίς οπαδούς και όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα σταμάτησαν τα δια ζώσης μαθήματα. Επίσης τον Μάρτιο ξεκίνησαν τοπικές καραντίνες πριν από τη γενική. Ταυτόχρονα τέθηκαν περιορισμοί για τον κορωνοϊό στους καταυλισμούς μεταναστών με ιατρικές ομάδες να αποστέλλονται στους καταυλισμούς για να δημιουργήσουν χώρους απομόνωσης και να διασφαλίσουν τον έλεγχο της θερμοκρασίας, ενώ απαγορεύτηκαν οι δημόσιες συγκεντρώσεις 10 ή περισσότερων ατόμων και ανακοινώθηκε η επιβολή προστίμου 1.000 ευρώ στους παραβάτες. Οι αποστολές εμπορευμάτων και τα ταξίδια εντός και εκτός Ελλάδας έγιναν αντικείμενο ρύθμισης ή απαγορεύτηκαν πλήρως με αυστηρές απαγορεύσεις κυκλοφορίας και τη μεταφορά από και προς την εργασία να ορίζονται μόνο ως νόμιμοι χρόνοι κυκλοφορίας. Τέθηκαν επίσης τυχαίοι αλλά αυστηροί έλεγχοι προσωπικών ταυτοτήτων, σχετικών εγγράφων ή αποδεικτικών sms που απαιτούνταν να έχουν σταλεί μαζί με περιορισμούς στις υπηρεσίες μεταφοράς. Ένα δεύτερο εθνικό lockdown επιβλήθηκε από τις 7 Νοεμβρίου έως τις 14 Δεκεμβρίου μαζί με απαγόρευση κυκλοφορίας κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι περιορισμοί ειδικά στους ταξιδιώτες άρθηκαν σταδιακά ή υπόκεινταν σε ορισμένους κανόνες και κριτήρια που πληρούνταν.
Τον πρώτο μήνα της επίσημης έξαρσης του ιού ανακοινώθηκε δέσμη μέτρων για τη στήριξη της οικονομίας, των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Τα μέτρα περιελάμβαναν την 4μηνη αναστολή των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων των επιχειρήσεων που διατάχθηκαν να κλείσουν με τον όρο να μην απολυθούν οι εργαζόμενοι. Το μέτρο έπληξε περίπου 220.000 επιχειρήσεις και 600.000 εργαζομένους. Το μέτρο περιελάμβανε επιδότηση 800 ευρώ σε εργαζομένους που αναγκάστηκαν σε αναστολή εργασίας καθώς και σε ελεύθερους επαγγελματίες σε τομείς που επλήγησαν από την πανδημία. Ανακοινώθηκε επίσης η μείωση του φόρου ΦΠΑ από 24% σε 6% στα φαρμακευτικά προϊόντα που κρίνονται απαραίτητα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, συγκεκριμένα γάντια, μάσκες και αντισηπτικά υγρά, καθώς και η ένταξη της Ελλάδας σε πρόγραμμα έκτακτης αγοράς περιουσιακών στοιχείων ύψους 750 δισ. ευρώ που ξεκίνησε η European Central Bank. Ο Κρατικός Προϋπολογισμός αναθεωρήθηκε για να διαθέσει περισσότερα από 10 δισ. ευρώ για τη στήριξη της οικονομίας. Η αναστολή των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων των επιχειρήσεων και ο αριθμός των δικαιούχων του επιδόματος των 800 ευρώ επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει όλες τις επιχειρήσεις που πλήττονται από την πανδημία, όλους τους ελεύθερους επαγγελματίες και αυτοαπασχολούμενους και την πλειοψηφία των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα. Το κράτος θα κάλυπτε επίσης το κόστος των πληρωμών ασφάλισης, συντάξεων και υγείας των δικαιούχων. Προβλέφθηκαν ειδικές διατάξεις για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας.
Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, από τον Ιούνιο του 2020 το πακέτο μέτρων για τη στήριξη της οικονομίας, που χρηματοδοτείται από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους, ανέρχεται συνολικά στο 14% περίπου του ΑΕΠ της Ελλάδας (24 δισ. ευρώ) συμπεριλαμβανομένων των εγγυήσεων δανείων όπως φαίνεται και στον παρακάτω σύνδεσμο https://www.imf.org/en/Topics/imf-and-covid19/Policy-Responses-to-COVID-19
Ακολούθησαν αναστολές λειτουργίας χώρων διασκέδασης, εστίασης, αθλητικών χώρων και γυμναστηρίων σε πολλές περιοχές της χώρας, καθώς και κλείσιμο ξενοδοχείων και άλλων τουριστικών καταλυμάτων, εξαιρουμένων των σούπερ μάρκετ, των φαρμακείων και των καταστημάτων τροφίμων που προσφέρουν μόνο φαγητά/ροφήματα σε πακέτο. Έκτοτε η επαναλειτουργία υπόκειται σε περιορισμούς.
Στις 27 Φεβρουαρίου, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες θεωρήθηκαν απειλή για τη δημόσια υγεία στην Ελλάδα και η «παράνομη» είσοδος από την Τουρκία ανακοινώθηκε ότι «δεν είναι πλέον ανεκτή». Το προσωπικό των υφιστάμενων καταυλισμών, γιατροί, ΜΚΟ και πρόσφυγες θεώρησαν ότι τα μέτρα κατά της εξάπλωσης του κορωνοϊού είναι προβληματικά, καθώς οι άνθρωποι ήταν υποχρεωμένοι να ζουν σε χώρους με πολύ κόσμο με ελάχιστη έως καθόλου πρόσβαση σε κατάλληλες υπηρεσίες υγείας. Στις 24 Μαρτίου, 21 διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα συμπεριλαμβανομένων της Διεθνούς Αμνηστίας, της οργάνωσης Human Rights Watch και της ActionAid δημοσίευσαν ανοιχτό κάλεσμα προς την ελληνική κυβέρνηση να λάβει άμεσα μέτρα για την πρόληψη της εξάπλωσης του covid-19 στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Ανακοινώθηκαν κρούσματα covid-19 σε άτομα που διαμένουν σε καταυλισμούς όπως στη Ριτσώνα όπως φαίνεται εδώ https://www.protothema.gr/greece/article/1039924/koronoios-krousma-sti-ritsona-se-karadina-i-domi/. Η λήξη των προγραμμάτων στέγασης οδήγησε ππροσφυγικές οικογένειες στο δρόμο http://laikisyspeirosi-fx.blogspot.com/2021/02/blog-post_9.html?m=1
Τα πιο αξιοσημείωτα μέτρα κατά τη διάρκεια της πανδημίας 2020
● Καθιερώθηκε επίδομα 534 ευρώ για όλους εκείνους τους εργαζόμενους των οποίων η απασχόληση είχε ανασταλεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας σε όλους τους επιχειρηματικούς κλάδους.
● Επιστροφή του προπληρωμένου φόρου για το 2020 όσοι έχουν αναστείλει την επιχείρησή τους.
● Εγκαίνια του Δημοτικού Κέντρου Αστέγων στην Αθήνα.
Κύριες δυσκολίες για ειδικές ομάδες που υπέφεραν περισσότερο
Ο covid-19 έχει βαρύνει ιδιαίτερα τους ανθρώπους που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, δηλαδή τους ηλικιωμένους, τους ψυχικά ασθενείς, τους έγκλειστους, την κοινότητα των Ρομά, τους άστεγους, τους πρόσφυγες, τους αιτούντες άσυλο και τους μετανάστες, την κοινότητα lgbtqi, τις γυναίκες και τους άνεργους. Η Ελληνική Στατιστική Αρχή δεν έχει δημοσιεύσει στοιχεία για τις ευάλωτες ομάδες αλλά χρησιμοποιεί κυρίως κατηγοριοποιήσεις ανάλογα με τις ηλικιακές ομάδες.
Ωστόσο, ορισμένα συγκεκριμένα δεδομένα που μπορούμε να παρέχουμε είναι:
Παιδιά
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι υλική στέρηση που αντιμετωπίζουν παιδιά ηλικίας έως 17 ετών. Το 2020 σε σύγκριση με το 2019, η αύξηση της σοβαρής υλικής στέρησης είναι μεγαλύτερη για τα παιδιά (2,1%) σε σύγκριση με τις άλλες ηλικιακές ομάδες. Η υλική στέρηση για παιδιά ηλικίας έως 17 ετών ανέρχεται το 2020 στο 19,7%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το 2009 ήταν 11,9%.
Προβλήματα ψυχικής υγείας, που έχουν προκύψει σε μεγάλο αριθμό ατόμων, έχουν διαγνωστεί ιδιαίτερα σε παιδιά που υπόκεινται σε περιορισμούς κοινωνικής απόστασης που τα κράτησαν σε εσωτερικούς χώρους (κλείσιμο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, αθλητικών χώρων, πάρκων και παιδικών χαρών) https://www.news247.gr/koinonia/o-covid-19-kai-oi-psychologikes-epiptoseis-sta-paidia.9220325.html
- Βία κατά παιδιών
Αυτή η βία έχει αυξηθεί κατά 10% το 2020 σε σύγκριση με το 2019, ενώ η νεανική εγκληματικότητα έχει αυξηθεί κατά 30% την ίδια περίοδο
Γυναίκες
Οι γυναίκες υπέστησαν μεγάλες απώλειες απασχόλησης κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ιδιαίτερα στην περιοχή της Μεσογείου όπου επικρατούσαν ανισότητες.
- Ενδοοικογενειακή βία
Όπως συνέβη σε παγκόσμια και ευρωπαϊκή κλίμακα, παρατηρείται ένα συνεχές ξέσπασμα ενδοοικογενειακής βίας που αποδίδεται επίσης στις επιπτώσεις της πανδημίας.
Σύμφωνα με την πρώτη Έκθεση της Ελληνικής Αστυνομίας για το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας σημειώθηκε αύξηση 4% στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας για το 2020 ενώ το 82% των δραστών ήταν άνδρες.
Εμβολιασμός και ΚΥΤ
Η 3η Ιουνίου 2021 ήταν η πρώτη μέρα για τον εμβολιασμό σε μια σειρά από ΚΥΤ στην περιοχή του Αιγαίου (https://www.iefimerida.gr/ellada/epiheirisi-eleytheria-emboliasmoi-kyt-kara-tepe). Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε την κλίμακα της κατάστασης πρέπει να επισημάνουμε ότι στη δομή του Καρά Τεπέ (https://www.avgi.gr/gallery/podcasts/379655_i-kybernisi-me-proshima-tin-pandimia-ehei-balei-ti-zoi-7000-anthropon-sto), για παράδειγμα, ζουν 7000 άνθρωποι ενώ η διεθνώς διαβόητη αμφιλεγόμενη δομή στη Μόρια, στο νησί της Λέσβου, στην ίδια περιοχή, κάηκε ολοσχερώς στις 8 Σεπτεμβρίου 2020 https://www.iefimerida.gr/ellada/stoiheia-apo-ti-dikografia-etsi-kaike-moria
Κοινωνικές αποστάσεις και lockdown
Η σωματική απόσταση περισσότερο από την κοινωνική απόσταση συνέβη κατά τη διάρκεια της πανδημίας στην Ελλάδα το 2020, ιδιαίτερα κατά τη φάση 1, μεταμορφώνοντας την κατά τα άλλα ζωντανή ελληνική κοινωνική ζωή και επεκτείνοντας το εύρος της ανισότητας σε νέες διαστάσεις, θέτοντας τα πιο ευάλωτα άτομα σε πρωτοφανή και πιο δεινή κοινωνική ζωή. οικονομικές και ψυχικές συνθήκες από ποτέ
Οικονομικές συνέπειες
Μόλις το 75% των επιχειρήσεων που ανέστειλαν τη λειτουργία τους κατά τη διάρκεια των lockdown έχουν καταφέρει να ανοίξουν ξανά https://left.gr/news/gsevee-81-ton-epiheiriseon-apeileitai-me-ptoheysi ενώ το 81% όλων των επιχειρήσεων είναι υπό την απειλή να κλείσουν ενώ η προστασία της κύριας κατοικίας τίθεται εν αμφιβόλω για λόγους που σχετίζονται στο νέο «πτωχευτικό» νόμο που ψηφίστηκε κατά τη διάρκεια του 2020 και της πανδημίας https://left.gr/news/gsevee-81-ton-epiheiriseon-apeileitai-me-ptoheysi
Συστάσεις
Το EAPN Greece, όπως και άλλα ιδρύματα που εργάζονται με και για ευάλωτες ομάδες και άτομα που βιώνουν τη φτώχεια στη χώρα, έχουν αναγνωρίσει τις επακόλουθες επιπτώσεις της πανδημίας του Covid-19 τόσο σοβαρές όσο και μακροχρόνιες. Επομένως, μόνο μέσω της συνεργασίας και της τολμηρής λήψης αποφάσεων και εφαρμογής θα αποκατασταθεί η κανονικότητα. μια κανονικότητα που πρέπει να περιλαμβάνει βελτιωμένες συνθήκες διαβίωσης για τους πιο ευάλωτους, τους πολίτες που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού να είναι προετοιμασμένοι για παρόμοια γεγονότα και φαινόμενα.
Για να συμβούν αυτά χρειάζεται να γίνουν τα ακόλουθα:
Βραχυπρόθεσμα:
1. Ιδιαίτερα μέτρα για όλες τις ευάλωτες ομάδες που αναφέρθηκαν παραπάνω (ηλικιωμένους, ψυχικά ασθενείς, έγκλειστους, κοινότητα Ρομά, άστεγους, πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες, την κοινότητα lgbtqi, γυναίκες και άνεργους).
2. Απλοποίηση των διαδικασιών πρόσβασης σε όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις και τις διαδικτυακές κοινωνικές υπηρεσίες.
3. Δωρεάν και εύκολη πρόσβαση στις Δημόσιες Υπηρεσίες Υγείας.
4. Βελτίωση, επέκταση και επέκταση των Δημόσιων Κοινωνικών Υπηρεσιών.
Μακροπρόθεσμα:
1. Ενίσχυση μονάδων δημόσιας υγείας με ιδιαίτερη έμφαση στην ύπαιθρο.
2. Ενίσχυση της συνεργασίας όλων των ενδιαφερομένων -κυβέρνηση, κοινωνικοί εταίροι, θεσμοί, κοινωνία των πολιτών, ακαδημαϊκή κοινότητα- με βάση τον εξορθολογισμό των μέτρων που αφορούν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης με έμφαση στους πιο ευάλωτους.
3. Τα ανθρώπινα δικαιώματα θα πρέπει να βρίσκονται στον πυρήνα οποιωνδήποτε μέτρων λαμβάνονται και να ενθαρρύνεται και να ασκείται η αλληλεγγύη.
***
Αναφορά για τη Φτώχεια (Ελλάδα) 2021
Μέρος Δεύτερο
Οι οργανώσεις-μέλη του Ελληνικού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας είναι ποικίλες και έχουν δράση τόσο τοπική, όσο περιφερειακή και εθνική. Οι θεματικές στις οποίες έχουν δράση και στις οποίες εκτείνεται η εντολή τους, σύμφωνα με τον πλέον πρόσφατο κατάλογο (αρχές 2022) είναι:
- Φτώχεια (αδυναμία βιοπορισμού)
- Πρόσφυγες
- Μετανάστες
- Αιτούντες άσυλο
- Εθελοντική εργασία
- Υγεία (γενική και ψυχική υγεία, φάρμακα)
- Κοινωνική φροντίδα και παρέμβαση
- Παιδιά & οικογένειες
- Γυναίκες
- Τροφή
- Περιβάλλον
- Ανθρώπινα δικαιώματα
- Στέγη και κατοικία
- Άτομα καταγωγής Ρομά
- Τέχνη
- Αλληλεγγύη
Στην Αναφορά για τη Φτώχεια 2021 βασικό ρόλο παίζει για δεύτερη χρονιά η πανδημία του Covid19 που συνέχισε να επηρεάζει βαθιά τη λειτουργία, τη δράση και την εξασφάλιση πόρων για τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, ιδιαίτερα εκείνες που δουλεύουν άμεσα με ωφελούμενους και συνεπώς αδυνατούσαν εκ των πραγμάτων να μεταφέρουν τη δράση τους σε ηλεκτρονικό διάκοσμο. Ως εκ τούτου αν και από τις 13 οργανώσεις-μέλη που συμμετείχαν στην έρευνα 6 στην ερώτηση αν «υπήρξε αλλαγή στη σύνθεση και τα χαρακτηριστικά των ομάδων που εξυπηρετείτε στο φορέα σας κατά το 2021; Αν ναι, περιγράψτε το προφίλ των νέων ομάδων» απάντησαν ότι δεν υπήρξε κάποια αλλαγή στη σύνθεση και τα χαρακτηριστικά των ομάδων που εξυπηρετούν, οι υπόλοιπες 7 δήλωσαν αλλαγές που σχετίζονται με την συνέχιση της πανδημία και τα επακόλουθα μέτρα ή που μπορούν να σχετιστούν με αυτήν/αυτά.
Για παράδειγμα το στο ΕΤΑΙΡΊΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΉΣ Π.ΣΑΚΕΛΛΑΡΌΠΟΥΛΟΣ παρατηρήθηκε αύξηση των περιπτώσεων εισαγωγής στην Κινητή Ψυχιατρική Μονάδα σε νέες ηλικίες (18-25), ενώ η Ένωση Κυριών Δράμας κάνει σαφή αναφορά στην προσθήκη στις ομάδες που εξυπηρετούν των θυμάτων της πανδημίας. Και συνεχίζει ορίζοντας την ομάδα αυτή ως «μία νέα ομάδα ωφελουμένων των οποίων, είτε το εισόδημα μειώθηκε δραματικά, είτε έμειναν άνεργοι, εξαιτίας των αλλεπάλληλων lockdowns που επέφερε η πανδημία. Στα θύματα (της) πανδημίας συγκαταλέγονται και άτομα που απέκτησαν κατάθλιψη και ψυχολογικά προβλήματα ή στους οποίους εντάθηκαν τα ήδη υπάρχοντα εξαιτίας του εγκλεισμού, ενώ και η PRAKSIS δήλωσε ότι σε συνθήκες covid-19, «διαπιστώθηκε μεγαλύτερη ανάγκη για την ενδυνάμωση των ανθρώπων που βρίσκονται σε συνθήκες αστεγίας, καθώς και χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών».
Με αυτό συμφωνεί και η ΑΡΣΙΣ η οποία είδε αύξηση στον αριθμό των αστέγων και των χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών καθώς επίσης και των προσφύγων που προσέρχονταν στις υπηρεσίες τους ενώ κατέγραψε και άτομα που αν και είχαν ολοκληρώσει ένα κύκλο συνεργασίας με τις Κοινωνικές Υπηρεσίες της οργάνωσης επέστρεψαν εντός του 2021 με νέα αιτήματα ενώ υπήρξαν και άνθρωποι που στο παρελθόν δεν είχαν ανάγκη των υπηρεσιών τους αλλά οι νέες συνθήκες (ανεργία, φτώχεια) τους οδήγησαν στο να απευθυνθούν στην ΑΡΣΙΣ.
Στις παραπάνω οργανώσεις έρχεται να προστεθεί και η ΠΡΟΛΗΨΙΣ της οποίας οι βασικές ομάδες εξυπηρέτησης είναι μαθητές (και έμμεσα οι οικογένειές τους) σε ευπαθείς περιοχές της χώρας καθώς και άτομα Τρίτης Ηλικίας αλλά πρόσφυγες και μετανάστες σε μικρότερη κλίμακα διαπίστωσαν μεγαλύτερες οικονομικές δυσκολίες και απώλεια εργασίας κυρίως λόγω της πανδημίας, καθώς και θέματα που αφορούν στην ψυχική υγεία (συναισθηματικές δυσκολίες και κατάθλιψη), ιδιαίτερα στα άτομα Τρίτης Ηλικίας.
Τέλος, στη ΔΙΟΤΙΜΑ, παρ’όλο που δεν διαφοροποιήθηκε η σύνθεση των ωφελούμενων μιας και υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια στις υποθέσεις που αναλαμβάνουν, παρατηρήθηκε αύξηση των υποθέσεων όπου γυναίκες αντιμετώπιζαν πρόβλημα αστεγίας ή ημι-αστεγίας. Επιπλέον, πολλές γυναίκες που δεν είχαν καταφέρει να στεγαστούν σε επίσημη στεγαστική δομή δεν είχαν δικαίωμα σε πρόσβαση στο οικονομικό βοήθημα που δόθηκε από την κυβέρνηση εξαιτίας της πανδημίας, και αντιμετώπισαν σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης ζώντας καθημερινά σε κίνδυνο. Επίσης, παρατηρήθηκε αύξηση των υποθέσεων όπου υπήρξε άμεση αναγνώριση στο νομικό καθεστώς και δεν υπήρξε χρόνος για σταδιακή ένταξη (στέγαση, οικονομικό βοήθημα, μαθήματα κτλ.) με αποτέλεσμα οι ωφελούμενες της να αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες επιβίωσης και να μη γνωρίζουν τα δικαιώματά τους.
Έντονες αλλαγές δήλωσε το Κέντρο Συμπαράστασης Παιδιού και Οικογένειας, του οποίου οι εξυπηρετούμενοι την συγκεκριμένη περίοδο, ήταν πολύ νεότεροι σε ηλικία, και σε μεγαλύτερο ποσοστό, γυναίκες, εξαιτίας του ότι οι σύζυγοι τους έλειπαν στο εξωτερικό προς αναζήτηση εργασίας, με όλο το βάρος της διαχείρισης των αναγκών της οικογένειας να πέφτει στους ώμους τους (παιδιά, σχολείο, ιατρικά προβλήματα κτλ.), ενώ χαρακτηρίζονται από έλλειψη γνώσης προκειμένου να ολοκληρώσουν, για παράδειγμα το κλείσιμο ενός ραντεβού σε κάποια υπηρεσία. Διαπιστώθηκε, τέλος, ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εξυπηρετούμενοι επιστρέφουν στα χωριά τους γιατί δεν μπορούν να βιοποριστούν στις εν λόγω συνθήκες.
Οι βασικοί τομείς στους οποίους οι οργανώσεις-μέλη του Δικτύου αντιμετώπισαν τα σημαντικότερα προβλήματα και διαπίστωσαν τις κυριότερες ανάγκες για τους εξυπηρετούμενούς τους μετά την εμφάνιση του COVID19 ήταν με τυχαία σειρά η υγεία, η ψυχική υγεία, η κοινωνική απομόνωση, η πρόσβαση σε υπηρεσίες, η στέγη – η μάλλον έλλειψη ή αδυναμία εξασφάλισης αυτής, η οικονομική δυσπραγία - και κατ’ επέκταση η ανεργία, και η πρόσβαση στο διαδίκτυο με τις πολλαπλές εφαρμογές του ζητήματος.
Πιο αναλυτικά:
Υγεία
Οχτώ (8) από τις οργανώσεις-μέλη του Δικτύου που συμμετείχαν στην έρευνα δηλώνουν αύξηση των εξυπηρετούμενων που αντιμετώπισαν προβλήματα υγείας, ή που επιδεινώθηκε η κατάστασή τους, που συνοδεύτηκε από το φόβο ή την αδυναμία επίσκεψης στις νοσοκομειακές μονάδες υγείας κατόπιν και της κυβερνητικής εντολής για παραμονή στο σπίτι, διακοπής ή αναβολής λειτουργίας ιατρείων και του συνήθους προγραμματισμού επισκέψεων σε αυτά, που διήρκεσαν ικανό χρονικό διάστημα και συντήρησαν την έλλειψη της απαιτούμενης ιατρικής φροντίδας αρκετές φορές με ολέθρια αποτελέσματα.
Η αδυναμία αγοράς υγειονομικού υλικού (μάσκες, αντισηπτικά κ.λπ.) αλλά και η διασφάλιση συνθηκών υγιεινής οδήγησαν στην αύξηση της πρόσβασης σε κοινωνικά φαρμακεία, συνέπεια που συνδέεται και με την οικονομική δυσπραγία και τους περιορισμούς της πρόσβασης στα κατάλληλα καταστήματα. Η οργάνωση Givmed, της οποίας βασικός τομέας ασχολίας είναι το φάρμακο διαπίστωσε αύξηση της υποστήριξης του προγράμματος ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ κατά την ελεγχόμενη περίοδο με σκοπό τη διευκόλυνση όσων είχαν ιδιαίτερη ανάγκη.
Ιδιαίτερη δυσκολία υπήρξε κατά τη διάρκεια του έτους στην πλήρη και σωστή ενημέρωση και πρόσβαση του μεταναστευτικού, προσφυγικού πληθυσμού και των αιτούντων άσυλο στον εμβολιασμό κατά του covid19 με τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών που ασχολούνται με τους πληθυσμούς αυτούς να σηκώνουν το αντίστοιχο βάρος.
Συγκεκριμένες δυσκολίες αντιμετώπισαν οι παραπάνω ευάλωτες ομάδες και εξαιτίας των εμποδίων που αντιμετώπισαν στον προγραμματισμό του ραντεβού για τον εμβολιασμό τους, κυρίως στις περιπτώσεις που δεν υπήρχε ΑΜΚΑ ή ΠΑΑΥΠΑ (Προσωρινός Αριθμός Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού).
Η ανασφάλεια για θέματα υγείας υπήρξε κυρίαρχη για το σύνολο του πληθυσμού αν και υπάρχουν και εκείνες οι καταγραφές που διαπιστώνουν ότι λόγω του εμβολίου υπήρχε ηπιότερη ανησυχία (ΚΜΟΠ).
Ψυχική υγεία
Αν και ο γενικός τομέας της υγείας περιλαμβάνει την ψυχική κατάσταση του ανθρώπου, ο covid19 ήρθε για να διογκώσει, να επιδεινώσει ή/και να δημιουργήσει συνθήκες πρωτόγνωρες για τον ψυχισμό των ανθρώπων. Ως τέτοια, η ψυχική υγεία βρίσκει μια ξεχωριστή θέση και εδώ -στις αποκρίσεις των οργανώσεων που συμμετείχαν στην έρευνα για την Αναφορά για τη Φτώχεια 2021 στην Ελλάδα- όπως και αλλού, στο σύνολο ίσως των μελετών, ερευνών, δημοσιεύσεων και διαπιστώσεων των επιπτώσεων της πανδημίας την χρονιά που πέρασε, με τη βεβαιότητα περί της σοβαρότητας των επιπτώσεων να εκτείνεται και πέραν του έτους μέσα στις επόμενες χρονιές.
Έξι (6) από τις οργανώσεις-μέλη του Δικτύου εργάστηκαν με ανθρώπους που υπέφεραν από την κοινωνική απομόνωση στην οποία περιήλθαν ακολουθώντας τις οδηγίες για τον περιορισμό της νόσου αλλά ανταποκρινόμενοι στην ανάγκη προφύλαξης των οικείων προσώπων τους από τον κίνδυνο, με συνέπεια τον περιορισμό των συναντήσεων με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα.
Επρόκειτο για φαύλο κύκλο.
Τα ψυχολογικά προβλήματα που ήρθαν ως απότοκο της μοναξιάς και η ψυχική δυσφορία παράλληλα με το έντονο άγχος για το παρόν και το μέλλον οδήγησαν σε καταγραφές μεγαλύτερων αναγκών για ψυχοκοινωνική και ψυχολογική στήριξη από τις οργανώσεις που προσφέρουν τέτοιες υπηρεσίες (ΑΡΣΙΣ) με την παράλληλη αύξηση του μεριδίου ευθύνης που τους αναλογούσε.
Ιδιαίτερα προβλήματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία εμφανίστηκαν στα παιδιά και τους εφήβους λόγω της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων, όπως δήλωσε η Πρόληψις. Φαινόμενα κατάθλιψης και αίσθημα ενοχών στα νεότερα άτομα για την περίπτωση που τα ίδια θεωρηθούν υπεύθυνα για τη νόσηση των μεγαλύτερων σε ηλικία συγγενών τους, παππούδων/γιαγιάδων και έτσι αυτοί οδηγηθούν στο θάνατο, συνοδεύτηκαν από προβλήματα που σχετίζονται με την απορρύθμιση της μαθησιακής διαδικασίας, λόγω της παρατεταμένης λειτουργίας των σχολείων με τηλεκπαίδευση που με τη σειρά της έφερε δυσκολία προσαρμογής στη νέα σχολική πραγματικότητα όταν άνοιξαν ξανά τα σχολεία. Με δεδομένο τον ρυθμιστικό ρόλο που παίζει η σχολική διαδικασία στη ζωή, την κοινωνική αλλά και την ψυχική κατάσταση των παιδιών και των εφήβων, η εν λόγω αναστάτωση καλλιέργησε, αύξησε ή επιδείνωσε τα σχετικά προβλήματα.
«Οι οικογένειες με παιδιά και έφηβους είδαν επίσης την ψυχική τους υγεία να επηρεάζεται λόγω των μέτρων και του παραπάνω αισθήματος με παράλληλη αύξηση του αισθήματος υψηλής ευαλωτότητας και ενίσχυση του φόβου θανάτου καθώς τα μεγαλύτερα ποσοστά θανάτων σημειώνονται στον πληθυσμό των ηλικιωμένων» με τα άτομα της τρίτης ηλικίας να χαρακτηρίζονται από αυξημένη ανασφάλεια και να περιέρχονται σε ψυχική δίνη λόγω της κυρίαρχης ευαλωτότητάς τους.
Κοινωνική απομόνωση
Παράλληλα με τον αντίκτυπο στην ψυχική υγεία, και ίσως ως αιτία αυτού, η πραγματικότητα της κοινωνικής απομόνωσης για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, στην Ελλάδα όπως και παντού στον κόσμο, επηρέασε τον πληθυσμό των εξυπηρετούμενων των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών, ιδιαίτερα εκείνων που εργάζονται στο πεδίο και έρχονται σε άμεση επαφή με αυτούς (ή όχι λόγω των κυριάρχων συνθηκών, πράγμα που οδήγησε στην περαιτέρω απομόνωση των εν λόγω ανθρώπων).
Δύο (2) οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα τόνισαν τους περιορισμούς των μετακινήσεων , των εξωτερικών δραστηριοτήτων και των δια ζώσης συναντήσεων ως συντελεστικούς στη μείωση του επιπέδου κοινωνικοποίησης στην κοινότητας, και όχι μόνο σε σχέση με το συγγενικό ή φιλικό περιβάλλον, που επηρέασε την αύξηση αισθημάτων μοναξιάς κυρίως άτομα της τρίτης ηλικίας καθώς μειώθηκαν οι ευκαιρίες και οι περιστάσεις κοινωνικοποίησής τους, αλλά με την αλληλεπίδραση με πλευρές της κοινωνικής ζωής, όπως είναι η επίσκεψη σε μια δημόσια υπηρεσία ή σε ένα κατάστημα της γειτονιάς.
Το αίσθημα της μοναξιάς εντάθηκε σε όλο το φάσμα των περιπτώσεων και αυξήθηκαν οι περιπτώσεις των εξυπηρετούμενων που ζήτησαν βοήθεια σχετικά αλλά ως φαινόμενο μέσα στο 2021 παρουσίασε κάποια ύφεση, λόγω της εκπαίδευσης, για παράδειγμα των ενοίκων που ζουν στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης στα Μέτρα Ατομικής Προστασίας, σύμφωνα με το ΕΤΑΙΡΊΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΉΣ Π.ΣΑΚΕΛΛΑΡΌΠΟΥΛΟΣ με αποτέλεσμα να μπορούν, πλέον, να έχουν περισσότερη επαφή με την κοινότητα.
Πρόσβαση σε υπηρεσίες
Ως αιτία των σοβαρών προβλημάτων ιδιαίτερα των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού καθώς και των αλλαγών διαπιστώνεται κατά την έρευνα ο περιορισμός της πρόσβασης, ως κυβερνητικό μέτρο, σε πληθώρα υπηρεσιών και φορέων, σχεδόν καθολικά.
Πέντε (5) οργανώσεις-μέλη του Δικτύου καταγράφουν τις δυσκολίες που η έλλειψη πρόσβασης στα παραπάνω είχε για τους εξυπηρετούμενους, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων ήδη εξαρτάται κατά πολύ από τη δυνατότητα διενέργειας διαδικασιών που σχετίζονται με δημόσιες υπηρεσίες είτε για την παροχή κοινωνικής προστασίας και φροντίδας είτε για τη διεκπεραίωση γραφειοκρατικών τους αναγκών, πολλές από τις οποίες είναι ζωτικές για τη διαβίωση ή/και την νόμιμη παραμονή τους στη χώρα.
Η πρόσβαση στην υπηρεσία Ασύλου, για την κατάθεση, ενημέρωση, ολοκλήρωση των αιτημάτων ασύλου, είναι εδώ χαρακτηριστική (Velos Youth, ΔΙΟΤΙΜΑ).
Η επακόλουθη μείωση ωραρίου, εργαζόμενου προσωπικού και ημερών/ωρών λειτουργίας αλλά και η δυσκολία στο κλείσιμο ραντεβού στις εν λόγω υπηρεσίες (έλλειψη ενημέρωσης, πρόβλημα γλώσσας) είναι επίσης όψεις του προβλήματος.
Πέραν των υπηρεσιών σημαντική υπήρξε η δυσκολία πρόσβασης σε αγαθά καθώς και σε δομές που παρείχαν υπηρεσίες καθαριότητας ή/και παραμονής για κάποιες ώρες.
Στέγη
Όπως είναι φυσικό, στην πρωτόγνωρη περίοδο που διανύουμε, οι άνθρωποι που κατά γενική συμφωνία αποτέλεσαν -και εξακολουθούν να αποτελούν- τον πλέον ευάλωτο πληθυσμό ήταν οι άστεγοι ή οι επισφαλώς στεγαζόμενοι, όπως άνθρωποι που διαβιούν σε πρόχειρα καταλύματα ή σε χώρους όπου μπορούν να διαμείνουν μόνο προσωρινά.
Όπως διαπιστώνει η ΜΚΟ Διογένης (περιοδικό δρόμου Σχεδία), που εργάζεται αποκλειστικά με ανθρώπους με τα παραπάνω χαρακτηριστικά, τα πράγματα έγιναν χειρότερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας για εξυπηρετούμενούς τους που εκδιώχτηκαν από τα σπίτια στα οποία κατέλυαν και δυσκολεύονται πάρα πολύ ως εκ τούτου και το ζήτημα εντάθηκε ακόμα περισσότερο σε σχέση με την πρώτη χρονιά της πανδημίας. Σε αυτό συμφωνεί και η ΔΙΟΤΙΜΑ που χειρίζεται κυρίως υποθέσεις έμφυλων δικαιωμάτων και ισότητας με τον μεγαλύτερο πληθυσμό εξυπηρετούμενων να είναι γυναίκες, ενώ το Κέντρο Συμπαράστασης Παιδιού και Οικογένειας επισημαίνει την απώλεια επιδομάτων και επιδοτήσεων λόγω των εξώσεων.
Το ζήτημα της στέγασης σε δομές προσφύγων ή/και αιτούντων άσυλο αποτελεί ειδικό ζήτημα για τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών που δουλεύουν με αυτές τις ομάδες.
Οικονομική κατάσταση-ανεργία
Η οικονομική ανασφάλεια και τα επακόλουθα των μέτρων που λήφθησαν εξαιτίας της πανδημίας covid19 και αφορούσαν την εκ περιτροπής εργασία, την τηλεργασία, την μείωση των ωρών εργασίας, με ακραίο αποτέλεσμα την απώλεια θέσεων εργασίας, αποτέλεσαν επιβαρυντικό παράγοντα για τους εξυπηρετούμενους οχτώ (8) από τις οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα, με την ανεργία να εντείνεται ακόμα περισσότερο κατά τη διάρκεια του 2021 (Γενικό Φιλόπτωχο Ταμείο).
Την ανεργία και την οικονομική δυσπραγία, στην οποία οδηγεί η μείωση εισοδήματος, ακολουθούν η αύξηση χρεών και οφειλών, η δυσκολία στην εύρεση εργασίας, και η συνδεδεμένη με αυτήν δυσχέρεια στην εξασφάλιση στέγης. Τα προβλήματα είναι αλληλένδετα και επηρεάζουν δυσμενώς τις ευάλωτες ομάδες (οικογένειες με παιδιά -μιας και μειώνεται το οικογενειακό εισόδημα- και άτομα τρίτης ηλικίας ιδιαίτερα) καθώς αγγίζουν την επισιτιστική ανάγκη και την αντίστοιχη σε είδη πρώτης ανάγκης (ΑΡΣΙΣ).
Ιδιαίτερο ζήτημα αποτέλεσε, σύμφωνα με την PRAKSIS, η επιβολή προστίμων σε περιπτώσεις μετακίνησης εν μέσω καραντίνας (παρότι η μετακίνηση αφορούσε την εξυπηρέτηση αναγκών, όπως σίτιση και ατομική καθαριότητα) ενώ υπήρξαν περιπτώσεις που το πρόστιμο αφορούσε στη μη χρήση μάσκας.
Διαδίκτυο-πρόσβαση
Τέσσερις (4) από τις οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα κατέγραψαν τις δυσκολίες που επέφερε η αναγκαστική χρήση του διαδικτύου για τη διενέργεια όχι μόνο διαδικασιών που σχετίζονταν με τη διεκπεραίωση δημόσιων υποθέσεων αλλά με την τηλεργασία, ως (εναλλακτική) μορφή εργασίας και την τηλεκπαίδευση ως μοναδικής λύσης για τη συνέχιση της λειτουργίας των σχολικών και λοιπών εκπαιδευτικών μονάδων, προβλήματα που εντάθηκαν σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.
Το πρόβλημα είχε πολλές πτυχές και εκτάθηκε από την αύξηση της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου, τη δυσκολία πρόσβασης στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες όπου αυτές προσφέρονταν -αποκλειστική εξυπηρέτηση μέσω ηλεκτρονικών διαδικασιών χωρίς να υπάρχει εκατέρωθεν η απαραίτητη εξοικείωση ή/και γνώση χρήσης του διαδικτύου, την αδυναμία ολοκλήρωσης των διαδικασιών λόγω έλλειψης των δεξιοτήτων για να μπορέσουν να συγχρονιστούν οι εξυπηρετούμενοι με τις αλλαγές και την ψηφιοποίηση των υπηρεσιών έως την έλλειψη διαθέσιμου εξοπλισμού ή επαρκούς πρόσβασης στο διαδίκτυο.
Αυξήθηκαν έτσι τα αιτήματα από μέρους των εξυπηρετούμενων για βοήθεια σε αυτό το επίπεδο, ιδιαίτερα στην πρόσβαση στο διαδίκτυο για ηλεκτρονικές υπηρεσίες (ΑΡΣΙΣ).
Η Πρόληψις καταγράφει τις ιδιαίτερες κοινωνικοοικονομικές ανισότητες που γίνονται εμφανείς στον χώρο της εκπαίδευσης, συγκεκριμένα για τις οικογένειες που προέρχονται από χαμηλό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, για τις οποίες η χρήση του διαδικτύου παρουσιάζει πολλαπλά προβλήματα αλλά τονίζει και τη μείωση της μαθησιακής προόδου των παιδιών και των εφήβων ως επακόλουθο της συνεχιζόμενης τηλεκπαίδευσης καθώς και δυσκολίες επαναφοράς στη σχολική ζωή των παιδιών και των εφήβων όταν πλέον άνοιξαν τα σχολεία.
Τέλος, κατά την έρευνα επισημάνθηκαν τρία ιδιαίτερα ζητήματα που απασχόλησαν επιπλέον των κύριων τις οργανώσεις-μέλη του Δικτύου.
Αυτά είναι η έλλειψη εκπαίδευσης ως προς τα μέτρα ατομικής προστασίας (ΕΤΑΙΡΊΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΉΣ Π.ΣΑΚΕΛΛΑΡΌΠΟΥΛΟΣ), την άγνοια σχετικά με τις εξελίξεις όσον αφορούσε τα νέα μέτρα κατά της πανδημίας (ΔΙΟΤΙΜΑ) η ανάγκη για νομική υποστήριξη (ΑΡΣΙΣ) και, κυρίως, η αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, γεγονός με αρνητικό αντίκτυπο στα παιδιά και τους εφήβους (Πρόληψις), που έχει καταγραφεί ως μία από τις σημαντικότερες επιπτώσεις της έκτασης των περιοριστικών μέτρων που επιβλήθηκαν λόγω της πανδημίας covid-19.
Παρ’ όλα το ΕΤΑΙΡΊΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΉΣ Π.ΣΑΚΕΛΛΑΡΌΠΟΥΛΟΣ δηλώνει ότι τα πράγματα ήταν καλύτερα στον τομέα των συναντήσεων με ωφελούμενους καθώς σε σχέση με το 2020 έγιναν περισσότερες δια ζώσης συναντήσεις.
Για μια δόση αισιοδοξίας επιλέγουμε όσα κατέγραψε η PRAKSIS σχετικά με το σύνολο των περιστάσεων τις οποίες έπρεπε να αντιμετωπίσουν μαζί με τους ευάλωτους πληθυσμούς κατά τη διάρκεια του 2021:
Σε σχέση με το 2020 η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε όλοι όσοι βρισκόμαστε στο πεδίο είναι περισσότερο προβλέψιμη και καλύτερα διαχειρίσιμη. Το γεγονός πως πλέον υπάρχουν εμβόλια και έχουν βρεθεί εκείνοι οι τρόποι που μπορούν να καλύψουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι μια θετική εξέλιξη. Επιπλέον το γεγονός πως γίνονται προσπάθειες η κοινωνία να παραμείνει ανοικτή και σε πλήρη λειτουργία αυξάνει τις πιθανότητες για (επαν)ένταξη κάποιων ανθρώπων στην κοινωνική και οικονομική ζωή.
*
Έντεκα (11) από τις δεκατρείς οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι τα κυβερνητικά μέτρα, όπως κι αν διατυπώθηκαν (νόμοι, υπουργικές αποφάσεις και άλλα) δυσχέραναν τη λειτουργία και την παροχή υπηρεσιών προς τους εξυπηρετούμενούς τους, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της ομάδας με την οποία δουλεύουν, φτάνοντας σε σημείο να παύσουν σημαντικές λειτουργίες/προγράμματα που οι φορείς πρόσφεραν σε τακτική βάση (Πρόληψις, πρόγραμμα Φιλία σε κάθε ηλικία) και/ή να χρειαστεί ο επαναπροσδιορισμός της μεθοδολογίας υλοποίησης του έργου τους.
Η επιβολή των περιοριστικών μέτρων, με την έκταση και την ένταση με την οποία έλαβαν χώρα βρήκαν τους φορείς, και κατά πολύ, την ελληνική κοινωνία απροετοίμαστη και χωρίς προηγούμενη εμπειρία πάνω στην οποία θα μπορούσαν να βασιστούν για να συνεχίσουν τη λειτουργία τους με λιγότερες απώλειες. Ως σημαντικότερη δυσχέρεια σημειώνεται η θέση σε ισχύ μέτρων περιορισμού των διά ζώσης δραστηριοτήτων ενώ η χρήση μάσκας κατά την εργασία/επαφή/θεραπευτική συνάντηση με τους άλλους -συνεργάτες και/ή εξυπηρετούμενους- σε έναν τομέα που κατεξοχήν βασίζεται στη διαπροσωπική σχέση και αλληλεπίδραση, υπήρξε καθοριστική.
Το κλείσιμο ναών και κέντρων ενοριακής αγάπης, για παράδειγμα, προκάλεσε σοκ στον τομέα της διανομής φαγητού με χιλιάδες ανθρώπους που βασίζονταν στα συσσίτια που διοργανώνονταν μέσω αυτών να πρέπει να αναζητήσουν το φαγητό τους αλλού σε καθημερινή βάση, ενώ άνθρωποι που βασίζονταν για το βιοπορισμό τους στην εξωτερική εργασία, όπως οι εξυπηρετούμενοι της ΜΚΟ ΔΙΟΓΕΝΗΣ που πωλούν το περιοδικό Σχεδία στο δρόμο δεν μπορούσαν να εργαστούν με κανέναν τρόπο.
Όλες οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών επηρεάστηκαν αρνητικά από τις αλλαγές που έπρεπε να γίνουν στον τρόπο λειτουργίας τους και εργασίας των απασχολούμενών τους, που με τη σειρά τους επηρεάστηκαν από τις ίδιες αλλαγές σε νευραλγικούς τομείς/φορείς της δημόσιας σφαίρας, με πρώτο τον τομέα της υγείας, μιας και στις δομές υγείας χρειάστηκε να αλλάξει τελείως το πρόγραμμα των εργαζομένων (ΚΜΟΠ) και πλέον δεν ήταν εύκολη η πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες χωρίς ραντεβού (Κέντρο Συμπαράστασης Παιδιού και Οικογένειας) ενώ μειώθηκε σημαντικά το εργατικό δυναμικό των φορέων που χρειάστηκε να εργαστεί σε ομάδες (βάρδιες), εκ περιτροπής, εξ αποστάσεως ενώ η αναστολή εργασίας ήταν επίσης σε ισχύ. Επιπλέον της προσαρμογής στις νέες αυτές εργασιακές συνθήκες αυξήθηκε η ενασχόληση με διαδικασίες που προέκυψαν λόγω της πανδημίας, όπως η δήλωση χώρου εργασίας, η πιστοποίησης εμβολιασμού, η έκδοση βεβαιώσεων και άλλες παρόμοιες.
Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, επισημαίνεται (ΑΡΣΙΣ) ότι οι διαδικτυκακές πλατφόρμες που δημιουργήθηκαν για τον ορισμό είτε εξ΄ αποστάσεως είτε διά ζώσης των ραντεβού με τις υπηρεσίες, δεν κάλυπταν όλα τα αιτήματα με αποτέλεσμα να είναι πολλές οι περιπτώσεις που δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν (με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό του ΕΦΚΑ) ή που για τις οποίες δεν μπορεί να υπάρξει άμεση ενημέρωση για την εξέλιξη ενός αιτήματος εφόσον τα διαδικτυακά αρχεία των δημόσιων υπηρεσιών δεν ενημερώνονται άμεσα.
Ο τρόπος λειτουργίας ιδιαίτερα εκείνων των οργανώσεων που δέχονται εξυπηρετούμενους στο χώρο τους χρειάστηκε να τροποποιηθεί σημαντικά εξαιτίας του περιορισμού του αριθμού των ανθρώπων που μπορούσαν να βρίσκονται ταυτόχρονα, για παράδειγμα στις δομές. Η δυσκολία που ήρθε ως συνέπεια δεν είναι άλλη από τη δημιουργία και εδώ (όπως ακριβώς και στις δημόσιες υπηρεσίες) λιστών αναμονής για την πρόσβαση σε υπηρεσίες ατομικής υγιεινής, σε ιατρικές υπηρεσίες καθώς και σε ραντεβού με κοινωνικούς επιστήμονες (PRAKSIS). Παράλληλα, διαπιστώθηκαν προβλήματα για ανθρώπους που δεν είχαν σταθερή συνεργασία με κάποια υπηρεσία που να συνέχισε να δέχεται κοινό διά ζώσης και, συνεπώς, δεν είχαν πρόσβαση σε συγκεκριμένες πληροφορίες που τους αφορούσαν, όπως διαδικασίες ανανέωσης επιδομάτων, με αποτέλεσμα να χάσουν προθεσμίες (ΑΡΣΙΣ).
Οι περιορισμοί που υπαγόρευαν έναν συγκεκριμένο αριθμό ανθρώπων ανά τετραγωνικό μέτρο καθώς και οι διαδικασίες απολύμανσης και καθαριότητας σε χώρους όπου διενεργούνται οι επισκέψεις επέφεραν τη μείωση της επισκεψιμότητας των δομών παρά τις αυξημένες ανάγκες. Επίταση των δυσκολιών επέφεραν, από ένα σημείο και ύστερα, ιδιαίτερα σε χώρους όπου παρέχεται ιατρική φροντίδα, οι περιορισμοί σχετικά με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό ή την προσκόμιση αποτελέσματος rapid test, επί πληρωμή, ενώ μπορεί ούτε καν να είχαν τη δυνατότητα να εκδόσουν τα σχετικά πιστοποιητικά, για να έχουν οι δυνητικοί εξυπηρετούμενοι το δικαίωμα επίσκεψης. Οι πολλαπλές καθυστερήσεις και τα προβλήματα στην τέλεση των ιατρικών πράξεων ήταν φυσικό επακόλουθο.
Ειδικά για τον προσφυγικό πληθυσμό και τους αιτούντες άσυλο δυσκολίες έφερε ο νόμος περί του παραδεκτού ή της επιστροφής στην Τουρκία για ορισμένες εθνικότητες (Velos Youth), η μείωση των ποσών που δικαιούνται οι άνθρωποι αυτοί, ιδιαίτερα οι πολυπληθείς οικογένειες- μέσω του προγράμματος cash, μείωση που ενεργοποιήθηκε μέσα στο υπό έρευνα έτος, και η οποία δημιούργησε νέες ανάγκες σε είδη πρώτης ανάγκης και όχι μόνο (ΑΡΣΙΣ), ενώ σύμφωνα με τη Διοτίμα πρόσθετο ζήτημα δημιούργησε ο όρος στέγασης σε επίσημο φορέα στέγασης προκειμένου οι άνθρωποι αυτοί να δικαιούνται το σχετικό οικονομικό βοήθημα.
ΟΙ οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών φαίνεται να εργάστηκαν ενδελεχώς στο πεδίο της ορθής ενημέρωσης των εξυπηρετούμενών τους σχετικά με τα μέτρα που επιβλήθηκαν και τον εμβολιασμό κατά του covid19, ωστόσο δεν ήταν δυνατόν, εξ αντικειμένου, να υποστηρίξουν τον αποκλεισμό αυτών από υπηρεσίες η λήψη των οποίων είναι κρίσιμη για τη διαβίωσή τους.
*
Εννέα (9) από τις δεκατρείς οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι τα κυβερνητικά μέτρα, είτε διατυπώθηκαν με τη μορφή νόμου, είτε ως υπουργικές αποφάσεις ή αλλιώς, διευκόλυναν τη λειτουργία και την παροχή υπηρεσιών προς τους εξυπηρετούμενούς τους εν μέσω πανδημίας με κάποιους τρόπους.
Καταρχάς είχαμε κάποιες ευνοϊκές ρυθμίσεις, όπως το γεγονός ότι στο πρόγραμμα επιχορήγησης εργοδοτών του ΟΑΕΔ εντάχθηκαν και γυναίκες θύματα έμφυλης βίας ή όσον αφορά το επίδομα ενοικίου, το ότι μειώθηκε ο χρόνος αποδεδειγμένης διαμονής στη χώρα σε 5 έτη.
Παράλληλα η χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών πρόσφερε δυνατότητες αξιοποίησης μιας και οι διαδικασίες για τη στέγαση των ασυνόδευτων ανηλίκων έγινε αμεσότερη και γρηγορότερη, η αναζήτηση εγγράφων μπορούσε να γίνει ηλεκτρονικά, υπήρξαν απαντήσεις για αιτήματα στέγασης από το υπουργείο, δόθηκαν παρατάσεις για την ισχύ επιδομάτων και αδειών διαμονής, και παρά το ότι η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών αποτέλεσε μεγάλη δυσκολία για τους εξυπηρετούμενους, όσον αφορά την λήψη δικαιολογητικών και εγγράφων η διαδικασία υπήρξε αρκετά διευκολυντική για όποιον διέθετε τις δεξιότητες και τον εξοπλισμό-άρα για τους εργαζόμενους που υποστηρίζουν τους εξυπηρετούμενους.
Συνεπώς, η δυνατότητα τηλεργασίας καθώς και η εφαρμογή ευέλικτου ωραρίου κατέστησε δυνατό να συνεχιστούν κάποιες διαδικασίες και οι φορείς αναζήτησαν τρόπους συνεργασίας επ’αυτού.
Όσον αφορά τα ζητήματα υγείας, υπήρξε άμεση ανταπόκριση για το θέμα του εμβολιασμού και είχαμε την επιτυχή χρήση επιχειρημάτων προς την ομάδα στόχου, προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί και να καταφύγει στον εμβολιασμό. Παράλληλα, η δυνατότητα για εξ’ αποστάσεως θεραπεία λειτούργησε θετικά για τους ασθενείς της Κινητής Μονάδας (ΕΤΑΙΡΊΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΉΣ Π.ΣΑΚΕΛΛΑΡΌΠΟΥΛΟΣ), ενώ το ζητούμενο της ασφάλειας των ατόμων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες τέθηκε σε προτεραιότητα, με σαφή μέτρα και υγειονομικά πρωτόκολλα που εξέδωσε το Υπουργείο Υγείας και ειδικοί φορείς ανάλογα με τους πληθυσμούς των ευάλωτων ομάδων των οργανώσεων.
Τέλος, είχαμε την ευαισθητοποίηση πολλών ανθρώπων που αναζήτησαν τρόπους να βοηθήσουν τις ευάλωτες ομάδες και οι οποίοι επέλεξαν αυξητικά να προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους, ιδιαίτερα όσον αφορά τους ηλικιωμένους συμπολίτες μας.
*
Πέρα από τον θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο που είχαν τα κυβερνητικά μέτρα στη δουλειά των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών, σημαντική αναφορά γίνεται στους τρόπους με τους οποίους τα ίδια αυτά μέτρα επηρέασαν τους εξυπηρετούμενούς τους. Και εδώ η επίδραση υπήρξε καθοριστική για τη ζωή των ανθρώπων αυτών, έχοντας και σε αυτή την περίπτωση θετικές και αρνητικές πλευρές.
Η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (11/13) διαπιστώνουν θετική επίδραση ανάλογα με το αντικείμενό τους με κυριότερη την παράταση που δόθηκε σε προθεσμίες που αφορούσαν ζωτικές για τους ευάλωτους ανθρώπους διαδικασίες.
Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα η διαδικασία στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων διευκολύνθηκε, ενώ μεγάλος αριθμός αιτούντων άσυλο κατόρθωσε να βρει στέγη. Με την έναρξη της πανδημίας και ειδικά το 2020 η δημοσίευση του ΦΕΚ που ανέγραφε σαφώς και ρητώς ότι την ευθύνη για τη προστασία των αστέγων έχουν οι Δήμοι, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία και λειτουργία δομών φιλοξενίας που είχαν τη δυνατότητα να απορροφήσουν και να υποστηρίξουν άστεγο πληθυσμό που δεν είχε πολλές ευκαιρίες στέγασης, όπως συνέβη με τους άστεγους χρήστες και χρήστριες ψυχοδραστικών ουσιών.
Σημαντική βοήθεια υπήρξε με τη δωρεάν παροχή του εμβολίου και η επιπλέον θέσπιση διαδικασίας για προσωρινό ΑΜΚΑ και/ή ΠΑΑΥΠΑ), που με τη σειρά της έλυσε σε κάποιο βαθμό τη δυνατότητα πρόσβασης στον εμβολιασμό για μεγάλο μέρος του πληθυσμού που υποστηρίζεται από τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, αλλά και με όλα τα μέτρα προφύλαξης που απαιτήθηκε από το υπουργείο Υγείας να εφαρμοστούν οπότε δεν καταγράφηκαν μεγάλοι αριθμοί νοσούντων, έτσι θεωρείται ότι βοήθησε ιδιαίτερα η επιβολή του εγκλεισμού διότι περιορίστηκαν οι πιθανότητες να υπάρχουν κρούσματα, για παράδειγμα, στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης. Επίσης ενισχύθηκε η θεραπευτική σχέση και αυξήθηκε ο ποιοτικός χρόνος ενασχόλησης με τους εξυπηρετούμενους.
Από οικονομική άποψη, το επίδομα ενίσχυσης που δόθηκε σε κάποιες ευάλωτες ομάδες ήταν θετικό παρά την περιορισμένη χρονικά εφαρμογή του, όπως και το ποσό που δόθηκε εν όψει Χριστουγέννων στους δικαιούχους του Ελάχιστου Εγγυημέμου Εισοδήματος (ΕΕΕ) και το Κοινωνικό Μέρισμα.
Ενώ στον τομέα της εκπαίδευσης το μέτρο της επιστροφής των παιδιών στη δια ζώσης εκπαίδευση ήταν αυτό που αποτέλεσε ανάσα για τις οικογένειες δεδομένου τόσο του εγκλεισμού όσο και των πρακτικών προβλημάτων πρόσβασης και παρακολούθησης στο σύστημα παρά την μερική εφαρμογή παροχής ηλεκτρονικών συσκευών για αυτό το λόγο στον σχολικό πληθυσμό.
Μέγιστο θετικό αντίκτυπο είχαν τα μέτρα στην ανάδειξη των αναγκών και προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα άτομα Τρίτης Ηλικίας, στην ευαισθητοποίηση του κοινού και εν τέλει στη δημιουργία νέων πρωτοβουλιών για τη στήριξη κοινωνικά ευπαθών ομάδων.
Τέλος, έγιναν εφικτές συνεργασίες με άλλες υπηρεσίες και φορείς, για παράδειγμα στη διανομή τροφίμων κατ’ οίκον. Και, όπως αναφέρθηκε παραπάνω η τηλε-εργασία μέσω τηλεδιασκέψεων για διοικητικές συναντήσεις και για τις ομάδες προσωπικού και συντήρησε τη λειτουργία φορέων και άνοιξε νέους δρόμους απασχόλησης, δράσης, σχεδιασμού και υλοποίησης σχεδίων.
Ο εγκλεισμός, παρ’όλα αυτά και οι πρωτόγνωρες για το παγκόσμιο περιβάλλον συνθήκες που επέβαλαν οι κυβερνήσεις με αφορμή την πανδημία του covid-19 προκάλεσε δυσκολίες έφερε αποτελέσματα που επηρέασαν βαθιά μεγάλο αριθμό ανθρώπων κυρίως στην πρόσβαση ακριβώς εκεί που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, σε νοσοκομεία, ενώ οι διαδικασίες στις δημόσιες υπηρεσίες, ανάμεσά τους και στην πολύπαθη υπηρεσία ασύλου, κατέστησαν έτι χρονοβόρες, με αποτέλεσμα να έχουμε ανθρώπους που έληξαν τα χαρτιά τους και για αυτό δεν μπορούσαν να εργαστούν καθώς η αυτοδίκαιη παράταση της ισχύς των εγγράφων τους με νόμο ήταν κάτι που οι υπηρεσίες δεν το αναγνώριζαν, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η αυτόματη έκδοση ΠΑΑΥΠΑ από την Υπηρεσία Ασύλου, που στόχο είχε την επίλυση του προβλήματος φαρμακευτικής και ιατρικής κάλυψης των αιτούντων άσυλο, έμπαινε σε εφαρμογή χωρίς το σύστημα να είναι σε θέση να ελέγξει αν κάποιοι είχαν ήδη ΑΜΚΑ, με αποτέλεσμα να υπάρχουν άνθρωποι που πλέον διαθέτουν και τα δύο με αυτό να δημιουργεί σειρά ζητημάτων. Όλα αυτά επιτάθηκαν τόσο από την έλλειψη ζωντανής επικοινωνίας όσο και από τους περιορισμούς μετακίνησης και την υποχρέωση αποστολής/συγγραφής μηνυμάτων/ενημερώσεων προκειμένου να δικαιολογηθεί η έξοδος από το σπίτι, ιδιαίτερα από τη στιγμή που τα μέτρα αυτά αφορούσαν πληθυσμούς που ούτως ή άλλως είναι σε κίνηση (π.χ. αιτούντες άσυλο) και οι οποίοι βρέθηκαν αποκλεισμένοι σε δομές νησιών και με ελάχιστες δυνατότητες να στεγαστούν ή/και να εργαστούν και άτομα Τρίτης Ηλικίας, που υπέστησαν ως εκ τούτου πρακτικές συνέπειες στην καθημερινότητα, την ψυχική τους υγεία και την τόσο σημαντική για αυτούς, κοινωνική τους ζωή.
Τα παραπάνω είχαν αντίκτυπο και στους ίδιους τους εργαζόμενους στις υπηρεσίες και τις δομές που αναγκάστηκαν να μετατρέψουν τον τρόπο εργασίας τους (τηλεργασία, εκ περιτροπής, με βάρδιες) ή να περιορίσουν τις δραστηριότητές τους με συνέπεια να συσσωρεύονται εκκρεμότητες αλλά και να έρχονται αντιμέτωποι βιώματα συναισθημάτων εγκατάλειψης και απομόνωσης από τη μεριά των ανθρώπων που εξυπηρετούσαν. Σε ειδικές περιπτώσεις είχαμε τον πληθυσμό των ατόμων με ψυχική νόσο να μην ωφελείται τόσο όσο με τη δια ζώσης επαφή.
Αν και πολλοί άνθρωποι έδειξαν αλληλεγγύη προς τις ευάλωτες ομάδες και ευαισθητοποιήθηκαν στην παροχή βοήθειας, με κάποιες οργανώσεις, όπως σημειώθηκε παραπάνω να αυξάνουν τον αριθμό των εθελοντών τους, αυτό δεν ήταν καθολικό και υπήρξαν φορείς που υπέφεραν από την έλλειψη εθελοντών λόγω των αυστηρών μέτρων ατομικής προστασίας (Γενικό Φιλόπτωχο Ταμείο) συνεχούς χρήσης μάσκας, τήρησης αποστάσεων κ.α.
Επίσης, η περιορισμένη διάρκεια παροχής οικονομικής βοήθειας, που δεν ισούνταν με την πραγματική διάρκεια της πανδημίας, άρα και της ύπαρξης προβλημάτων βιοπορισμού, ήταν καθοριστική και, παρ’ όλο που βρέθηκε στέγη για αρκετά άτομα, οι συνθήκες στέγασής τους με βάση τα όσα αναφέρουν οι ωφελούμενοι, δεν υπήρξαν καλές ενώ διαπιστώθηκαν δυσκολίες στην επικοινωνία, για παράδειγμα, προσφύγων που διέμεναν σε διαμερίσματα βάσει των υπαρχουσών συμφωνιών, με τους υπεύθυνους στέγασης, ανθρώπους που επίσης υπόκεινταν σε περιορισμούς ως προς την άσκηση των καθηκόντων τους αλλά και την προσωπική τους αλληλεπίδραση, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις αποκλείστηκαν άστεγοι που δεν μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. Επισημαίνεται, τέλος, η έλλειψη ξενώνων βραχείας φιλοξενίας ειδικών κοινωνικών ομάδων, όπως οικογένειες με παιδιά άνω των 12 ετών ή προσφάτως αποφυλακισμένων ατόμων ενώ σε περίπτωση νόσησης αστέγου, δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη για το πού θα μπορούσε να περάσει το διάστημα της καραντίνας.
Επιπλέον η επιλογή της μεθόδου της τηλεκπαίδευσης αφενός δοκίμασε τις αντοχές και τις δυνατότητες του ελληνικού πληθυσμού, ιδιαίτερα τους εργαζόμενους γονείς, αφετέρου ήταν ένα μέτρο που έβγαλε εκτός εκπαιδευτικής διαδικασίας την συντριπτική πλειοψηφία των ανήλικων αιτούντων άσυλο/προσφύγων που δεν είχαν ούτε τα τεχνολογικά μέσα, ούτε την ανάλογη υποστήριξη για να καταφέρουν στοιχειωδώς να παρακολουθήσουν και να προσεγγίσουν αυτού του είδους την εκπαιδευτική διαδικασία (PRAKSIS).
Τέλος η έλλειψη πρόνοιας για τη διαδικασία εμβολιασμού έναντι της COVID-19 των ανθρώπων που διαβιούν παράτυπα στην ελληνική επικράτεια είναι ένα ζήτημα που συνεχίζει να μας απασχολεί ιδιαιτέρως, καθώς ακόμα δεν έχει δρομολογηθεί.
Ιδιαίτερες δυσκολίες επισημαίνονται σχετικά με τις διαδικασίες μετάβασης της διαχειριστικής αρχής από την Ύπατη Αρμοστεία στο Υπουργείο Μετανάστευσης που έχουν δημιουργήσει μεγάλες δυσλειτουργίες καθώς υπάρχουν καθυστερήσεις στην καταβολή του οικονομικού βοηθήματος στον προσφυγικό πληθυσμό και την απουσία δωρεάν νομικής εκπροσώπησης στο δικαστήριο, πέραν των υπηρεσιών που προσφέρει η υπηρεσία Legal Aid του δικηγορικού συλλόγου.
Οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών που καθημερινά έρχονται σε επαφή με ευάλωτους ανθρώπους και στόχος τους δεν είναι άλλος από τη διαχείριση, αντιμετώπιση, ενδυνάμωση και ανακούφισή τους είναι σε θέση να διαπιστώσουν από πρώτο χέρι ποια μέτρα ήταν αναγκαίο να έχουν ληφθεί επιπλέον, στους τομείς στους οποίους αναπτύσσουν τις δυνάμεις τους.
Δεσμίδα μέτρων που επισημαίνεται εκτεταμένα ως αναγκαία δεν προέρχεται παρά από την έλλειψη θεσμικής πρόβλεψης που δεν έλαβε υπόψη της το γεγονός ότι μεγάλη μερίδα των ευάλωτων ανθρώπων δεν έχει τη δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο, άρα σε οποιουδήποτε είδους ψηφιακές διαδικασίες, ούτε τις σχετικές δεξιότητες. Αγνοήθηκε, λοιπόν, το ότι κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους, όπως είναι φυσικό, δεν διαθέτουν συσκευή τηλεόρασης ή τηλεφωνική συσκευή οποιουδήποτε είδους. Η έλλειψη του κατάλληλου τεχνικού εξοπλισμού αποτέλεσε μέγιστο πρόβλημα για τις οικογένειες με παιδιά στο εκπαιδευτικό σύστημα, σε επόμενο επίπεδο ενώ η καλύτερη οργάνωση της τηλεκπαίδευσης, η εκπαίδευση των δημόσιων/ιδιωτικών εκπαιδευτικών σε αυτήν την παιδαγωγική μέθοδο έπρεπε να είχαν αποτελέσει κυβερνητική μέριμνα.
Η ψηφιακή πραγματικότητα που επιβλήθηκε στις δημόσιες υπηρεσίες έπρεπε να ακολουθούνταν από τη διάχυση των πληροφοριών μεταξύ αυτών των υπηρεσιών και, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά κρατικές παροχές και έγγραφα, τη διασταύρωση των στοιχείων αλλά και την έγκαιρη ενημέρωση των υπηρεσιών για τις όποιες αλλαγές προς διευκόλυνση της ενεργοποίησης των αιτημάτων αλλά και την αποτελεσματικότερη και πληρέστερη εφαρμογή των παροχών.
Η πλέον ευάλωτη ομάδα των ανέργων χρειαζόταν μεγαλύτερη στήριξη, όπως, για παράδειγμα, επίδομα αναστολής εργασίας κάθε μήνα, ενώ το ζήτημα της στέγης υπήρξε νευραλγικό για την όποια επιτυχία της επιβολής των μέτρων, καθώς μεγάλος αριθμός ανθρώπων διαβιούν σε επισφαλείς συνθήκες για τους οποίους η συμμόρφωση στις όποιες απαιτήσεις ήταν ανέφικτη. Προτεραιότητα έπρεπε, κατά γενική ομολογία να δοθεί στη διανομή ειδών σίτισης και ατομικής υγιεινής/προστασίας, σταθερά και ανεμπόδιστα για όλους.
Το ελληνικό κράτος έδειξε να αγνοεί την ανάγκη για την ενημέρωση σχετικά με τα μέτρα και/ή τον εμβολιασμό κατά του covid-19 για το σύνολο των ανθρώπων που διαβιούν στην επικράτεια. Αυτά έπρεπε να είναι προσαρμοσμένα στις συγκεκριμένες, διαπιστωμένες ανάγκες των ευάλωτων πληθυσμών και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Για παράδειγμα, απαιτούνταν μέριμνα για τον άμεσο εμβολιασμό όσων επιθυμούσαν να εμβολιαστούν αλλά δεν διέθεταν τα απαιτούμενα έγγραφα ή πρόσβαση στην περίθαλψη με οποιοδήποτε τρόπο. Η ενδυνάμωση του προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» (για όσους διαμένουν σε σπίτι) θα πρόσφερε λύσεις. Αντίστοιχα, η πρακτική των κοινωνικών φαρμακείων θα μπορούσε να ενσωματωθεί στο επίσημο σύστημα υγείας, προκειμένου αυτά να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά και με σταθερότητα προς όφελος των ίδιων των ασθενών, του κράτους αλλά και του περιβάλλοντος, Τέλος, η συμπερίληψη των ατόμων που ζουν στη χώρα αλλά δεν μιλούν την ελληνική γλώσσα, δεν ήταν, ως φαίνεται στους άμεσους στόχους, με συνέπεια να εκλείπει η μετάφραση των δημοσιοποιημένων μέτρων τουλάχιστον στην αγγλική γλώσσα, που κατανοείται από μεγάλο αριθμό ατόμων.
Στην έρευνά μας τονίστηκαν επίσης ελλείψεις στην τακτικότητα της διενέργειας διαγνωστικών ελέγχων καθώς και η ανάγκη για αυστηρότερη τήρηση όλων των πρωτοκόλλων που ήταν σε ισχύ κατά τη διάρκεια του έτους. Παράλληλα, στηλιτεύεται το γεγονός της απαίτησης διενέργειας rapid test ή PCR για να μπορεί ένας άνθρωπος να εξεταστεί από γιατρό ή να έχει πρόσβαση σε μονάδα υγείας ενώ επιτρεπόταν ο συνωστισμός στα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Πολύ σημαντική απαίτηση της κοινωνίας πολιτών αποτελεί η ιδιαίτερη μέριμνα που θα έπρεπε να έχει προβλεφθεί για τους ανθρώπους με ήδη επιβαρυμένη ψυχική υγεία, για τους οποίους τα πράγματα έγιναν ακόμα χειρότερα εξαιτίας της αναταραχής που προκάλεσε η ίδια η πανδημία του covid-19, αλλά και τα μέτρα περιορισμού όσο και ο τρόπος που αυτά επικοινωνήθηκαν στο κοινό. Απαιτούνταν συνεπώς περαιτέρω ψυχολογική υποστήριξη των παραπάνω όσο και των μοναχικών ανθρώπων, που ήταν/είναι σε επισφαλή θέση. Παρομοίως, η συνεχής εκπαίδευση των εκπαιδευτικών αναφορικά με την πρόληψη και τη διαχείριση των προβλημάτων ψυχικής υγείας των μαθητών θα αποτελούσε ανάχωμα ενδεχομένως στις συνέπειες με τις οποίες είμαστε αντιμέτωποι τώρα και που αφορούν την ψυχική υγεία των νέων και των παιδιών. Ως εκ τούτου, κρίνεται σημαντική και η πρόβλεψη για δημιουργική απασχόληση των εξυπηρετούμενων.
Τέλος, όσον αφορά στις εργασιακές συνθήκες, που σε τόσο δύσκολες στιγμές θα έπρεπε να συντείνουν στην ανακούφιση μάλλον παρά στη δημιουργία δυσχερειών στις πολίτες κρίνεται απαιτητή η ευελιξία στην κάλυψη των βαρδιών, ιδιαίτερα στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, η ελεγχόμενη εργασία από το σπίτι, αλλά και η αύξηση του αριθμού των μελών του προσωπικού για την κάλυψη των (αυξημένων) αναγκών με αντίστοιχη χρηματοδότηση.
*
Κατά τη διάρκεια του έτους κατά το οποίο η πανδημία του covid-19 βρισκόταν σε έξαρση και οι δέσμες των κυβερνητικών μέτρων σε πλήρη ανάπτυξη δεν έλειψαν περιπτώσεις άδικης εφαρμογής τους σε βάρος εξυπηρετούμενων των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών.
Εφτά (7) από τις οργανώσεις-μέλη του Δικτύου που πήραν μέρος στην έρευνα περιγράφουν, η κάθε μία στον τομέα της, περιστατικά κατά τα οποία συγκεκριμένοι εξυπηρετούμενοί τους ή γενικά οι ομάδες με τις οποίες εργάζονται θεωρήθηκε ότι έγιναν αντικείμενο άδικης μεταχείρισης.
Η οργάνωση Velos Youth δήλωσε ότι τετραμελής οικογένεια από το Αφγανιστάν που ζει στην Ελλάδα τα τελευταία τρία (3) χρόνια και η οποία καταβάλλει αξιέπαινες προσπάθειες για την ένταξή της στον κοινωνικό ιστό της ελληνικής κοινωνίας, έλαβε αρνητική απόφαση σε Α’ βαθμό για το παραδεκτό επιστροφής στην Τουρκία ως ασφαλούς για εκείνους χώρα. Ενώ και η Συνύπαρξις καταγγέλλει συνεντεύξεις απαραδέκτου σχετικά με την Τουρκία ως τρίτη ασφαλή χώρα και αναβολή συνεντεύξεων για αιτήματα ασύλου που επιμηκύνουν την ανασφάλεια των αιτούντων και χειροτερεύουν τη θέση τους.
Η ΜΚΟ ΔΙΟΓΕΝΗΣ (περιοδικό δρόμου ΣΧΕΔΙΑ) καταγγέλλει ότι ενώ λειτουργούσαν τα εμπορικά καταστήματα με τα συστήματα click away και click in shop, οι πωλητές και οι πωλήτριες του περιοδικού Σχεδία, που είναι άνθρωποι που διαβιούν σε συνθήκες αστεγίας, δεν επιτρεπόταν να συνεχίσουν να εργάζονται πουλώντας το περιοδικό και να βγάζουν τα προς το ζην, αν και πρόκειται για πώληση σε εξωτερικό χώρο.
Το Κέντρο Συμπαράστασης Παιδιού και Οικογένειας επισημαίνει το αλλοπρόσαλλο της απαγόρευσης κυκλοφορίας μέσα στην πόλη ή στις οδικές αρτηρίες για τους εξυπηρετούμενούς τους που βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι πρόκειται για μεταφερόμενες ομάδες.
Από την PRAKSIS έχουμε επιβολή προστίμου σε άστεγο άντρα που ενώ είχε συμπληρώσει την υπεύθυνη δήλωση για την συγκεκριμένη μετακίνησή του, αυτή δεν έγινε δεκτή κατά τον έλεγχο με αποτέλεσμα να του επιβληθεί πρόστιμο για άσκοπη μετακίνηση. Παρομοίως, έχουμε επιβολή προστίμου σε περίπτωση αστέγου που δεν φορούσε μάσκα ενώ ελέγχθηκε σε σταθερό σημείο στο οποίο διαβιεί και παρά το γεγονός ότι ενημέρωσε τις αστυνομικές δυνάμεις ότι δεν είχε μάσκα. Ο φορέας άσκησε ένσταση αμφοτέρως, κοινοποιώντας ότι πρόκειται για περιπτώσεις αστέγων.
Για την οργάνωση Πρόληψις η τηλεκπαίδευση δημιούργησε προβλήματα σε σχέση με την διανομή των γευμάτων του προγράμματος ΔΙΑΤΡΟΦΗ εφόσον σε αρκετές περιπτώσεις το γεύμα που λαμβάνουν τα παιδιά στο σχολείο αποτελεί το κύριο γεύμα της ημέρας. Η οργάνωση ανταποκρίθηκε αλλάζοντας τη μεθοδολογία.
Τέλος, η οργάνωση ΑΡΣΙΣ, επισημαίνει το άδικο της μη χορήγησης του δικαιώματος υπαγωγή στο Πρόγραμμα Απασχόλησης Ανέργων από Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες (ΕΚΟ) του ΟΑΕΔ στους αποφυλακισμένους τρίτων χωρών. Ιδιαίτερα για την πανδημία του covid-19, η οργάνωση διαπίστωσε πόσο χρονοβόρες ήταν οι διαδικασίες για την έκδοση προσωρινού ΑΜΚΑ για τον εμβολιασμό (25 ημέρες) ενώ στην περίπτωση που η διαδικασία γινόταν ηλεκτρονικά δεν αποστέλλονταν καμία ενημέρωση για το αν είχε προχωρήσει η έκδοση, πότε θα ολοκληρωνόταν, ή ποιος ήταν ο αριθμός προκειμένου ο εξυπηρετούμενος να μπορούσε να προγραμματίσει τον εμβολιασμό του. Τέλος, η αλλαγή της διαδικασίας ανανέωσης της κάρτας ανεργίας περιελάμβανε την σχετική ενημέρωση περί την ισχύ της να αποστέλλεται στους εξυπηρετούμενους μέσω e-mail, με συνέπεια οι εξυπηρετούμενοι που δεν είχαν πρόσβαση σε αυτή την πληροφορία, να χάσουν την κάρτα τους και να πρέπει να προχωρήσουν σε επανέκδοση.
*
Ενόψει της νέας χρονιάς, και με την πανδημία του covid-19, να συνεχίζει την δραματική πορεία της ανά τον κόσμο με πολλαπλά κύματα παραλλαγών η κατάσταση των εξυπηρετούμενων των φορέων της κοινωνίας πολιτών χαρακτηρίζεται κρίσιμη.
Η χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων, η επιστροφή στην δια ζώσης εκπαίδευση και ο εκτενής εμβολιασμός όλων των ηλικιακών ομάδων δεν συνεπάγονται την επιστροφή στην προηγούμενη, πιο σταθερή κατάσταση ή/και ποιότητα ζωής παρά μόνο βρίσκει τους εργαζόμενους στις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών περισσότερο προετοιμασμένους σε σχέση με όσα καλούνται να αντιμετωπίσουν και να διαχειριστούν στο μέτρο που τους αναλογεί. Τώρα μόλις άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους οι βαθύτερες συνέπειες της εφαρμογής των κυβερνητικών μέτρων, που εκτείνονται σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων του πληθυσμού.
Η οικονομική δυσπραγία είναι εμφανής με αποτέλεσμα να αυξάνεται η κίνηση στα κοινωνικά φαρμακεία και η αναζήτηση φαρμάκων από συνδεδεμένες ΜΚΟ που μπορούν να τα παρέχουν. Παρόμοια δυσκολία με αυτή της εξασφάλισης φαρμάκων διαπιστώνει η Ένωση Κυριών Δράμας που επισημαίνει ότι λόγω της μεγάλης οικονομικής δυσπραγίας, η οποία εντείνεται και προβλέπεται ότι θα ενταθεί ακόμα περισσότερο με την αύξηση του πληθωρισμού και της ακρίβειας, οι εξυπηρετούμενοι δυσκολεύονται να προμηθευτούν τρόφιμα, ακόμα και είδη πρώτης ανάγκης αλλά και να ανταποκριθούν στα έξοδα της θέρμανσης, του ηλεκτρικού ρεύματος και άλλους ανάλογους λογαριασμούς χρήσης ζωτικών υπηρεσιών.
Έντονα προβλήματα συναντούν οι ευάλωτοι άνθρωποι και στην εύρεση στέγης, δεδομένης της αύξησης των ενοικίων ενώ τα μέτρα που σταδιακά εφαρμόζονται σε συνδυασμό με την έλλειψη ενημέρωσης, έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργείται σοβαρός κίνδυνος για περιθωριοποίηση και αποκλεισμό ανθρώπων που βρίσκονται σε αναζήτηση ασύλου και ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες (ΔΙΟΤΙΜΑ). Οι άνθρωποι αυτοί επηρεάζονται βαθιά από την παρούσα πολιτική σε σχέση με τις διαδικασίες ασύλου, τη δυσκολία στην πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, νοσοκομεία/γιατρούς, πλήρη εμβολιασμό και τον αυξανόμενο συστημικό ή μη ρατσισμό, που δημιουργούν συνθήκες δύσκολα αναστρέψιμες.
Παρόμοιες δυσκολίες θα συνεχίσουν να υπάρχουν εφόσον η φτώχεια έχει ενταθεί, η αύξηση των τιμών είναι ραγδαία, οι ευκαιρίες για εργασιακή ένταξη εκ των πραγμάτων είναι πιο περιορισμένες ενώ, για παράδειγμα, ο άστεγος ευάλωτος πληθυσμός, δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να υποβάλλεται σε συνεχή rapid test. Γεγονός είναι ότι άνθρωποι που είχαν κάνει κάποια βήματα μπροστά θα επιστρέψουν σε προηγούμενα στάδια όπου χρειάζονταν υποστήριξη από υπηρεσίες και επιδόματα (ΑΡΣΙΣ).
Η οργάνωση PRAKSIS επισημαίνει ως απότοκο της κρίσης που επέφερε η πανδημία του covid-19 και συνεπώς ως επιβαρυντικό παράγοντα για τις εξελίξεις στην κατάσταση των εξυπηρετούμενων των φορέων της κοινωνίας πολιτών το ότι οι πράξεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης/Δωρεές είναι πλέον φειδωλές και απευθύνονται σε ομάδες που είναι περισσότερο αρεστές στο ευρύ κοινό. Η οικονομική στήριξη των οργανώσεων που εργάζονται με/για ευάλωτες ομάδες αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ της συνέχισης της λειτουργίας και απρόσκοπτης υλοποίησης των αποστολών τους.
Όπως έχουμε επανειλημμένα επισημάνει κατά την έρευνα αυτή πλέον σημαντικός υπήρξε, και υπάρχει ακόμα, ο αντίκτυπος της πανδημίας covid-19 στον ψυχισμό των ανθρώπων, ιδιαίτερα εκείνων που ήδη αντιμετώπιζαν ζητήματα ψυχικής υγείας. Ειδικοί δηλώνουν ότι δεν έχουμε δει την έκταση των επιδράσεων αυτών σε όλη της την έκταση και απαιτούνται μελέτες και εμπεριστατωμένες έρευνες προκειμένου να έχουμε πληρέστερη και πιο αντικειμενική εικόνα για το θέμα προκειμένου δε να μπορούν να σχεδιαστούν και οι κατάλληλες παρεμβάσεις.
Σύμφωνα με το ΕΤΑΙΡΊΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΉΣ Π.ΣΑΚΕΛΛΑΡΌΠΟΥΛΟΣ ο περιορισμός που βίωσαν οι άνθρωποι με ψυχικά νοσήματα αποτέλεσε μια στρεσσογόνο κατάσταση για αυτούς. Ειδικά οι άνθρωποι που ζουν στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, κινδυνεύουν από υποτροπή με συμπτώματα αύξησης άγχους, κατάθλιψης καθώς και διαταραχές στον ύπνο. Ιδιαίτερη περίπτωση είναι τα άτομα Τρίτης Ηλικίας που αντιμέτωπα με αρνητικά συναισθήματα δείχνουν επιβαρυμένη ψυχική κατάσταση, που, όμως μέσα από προγράμματα όπως το Φιλία για Κάθε Ηλικία (Πρόληψις) «βρίσκουν διέξοδο στη μοναξιά, νιώθουν χρήσιμοι και τονώνεται η ψυχολογία και η αυτοπεποίθηση τους». Σε ευρύτερη κλίμακα, οι αλλαγές στην καθημερινότητά μας προκάλεσαν άγχος και προβληματισμό σε όλο τον πληθυσμό που βρέθηκε να μαστίζεται και από οικονομικά και εργασιακά προβλήματα χωρίς να μπορεί να σχεδιάσει για το μέλλον με αυτονομία. Όπως τονίζει ο παραπάνω φορέας «αναδύεται η ανάγκη δημιουργίας ειδικών κέντρων ανά τομέα για εξειδικευμένη υποστήριξη όσων πλήττονται εργασιακά από την οικονομική κρίση στον απόηχο της πανδημίας».
*
Παρά τις συνθήκες που δημιούργησε η πανδημία covid-19 και τα συνεπακόλουθα μέτρα και περιορισμοί που επιβλήθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση οι φορείς της κοινωνίας πολιτών εκτιμούν ότι μπόρεσαν στο σύνολό τους να ανταποκριθούν στις ανάγκες των εξυπηρετούμενών τους στο καλύτερο δυνατό μέτρο.
Αυτό κατέστη δυνατό με πολλούς τρόπους και παρά τις παράπλευρες συνέπειες, όπως η καθυστέρηση στην καταβολή των χρηματοδοτήσεων, οι αναβολές και ακυρώσεις προγραμμάτων, η αδυναμία υλοποίησης ανειλημμένων γεγονότων και δράσεων, οι αλλαγές στις ώρες (εργασία εκ περιτροπής, χωρίς καν ωράριο, ή με διεύρυνσή του προκειμένου σε δομές/προγράμματα να αυξηθεί ο πληθυσμός που θα μπορούσε να εξυπηρετηθεί.), τους τρόπους και τη χωρική διευθέτηση της εργασίας και των υπηρεσιών που παρέχονταν (αύξηση των δράσεων στο δρόμο) σε κάθε φορέα και άλλες αντικειμενικές δυσκολίες.
Οι τρόποι με τους οποίους επιτεύχθηκε η εν λόγω ανταπόκριση είναι οι αλλαγές στον χαρακτήρα των προσφερόμενων υπηρεσιών, η αλλαγή στο πρωτόκολλο, η τήρηση όλων των ατομικών υγειονομικών μέτρων προστασίας, η σωστή ενημέρωση (τι είναι covid-19, πώς μεταδίδεται, πώς αντιμετωπίζεται, γιατί υπάρχει η ανάγκη να τηρούνται τα μέτρα προστασίας -μάσκες, πλύσιμο χεριών, καλός αερισμός χώρων, καθαριότητα, τηλεσυνεδρίες- προσομοίωση σχετικά με το τι κάνουμε σε περίπτωση κρούσματος, ομάδες αγωγής υγείας-εκπαίδευση σε κανόνες υγιεινής (ΕΤΑΙΡΊΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΉΣ Π.ΣΑΚΕΛΛΑΡΌΠΟΥΛΟΣ)) προκειμένου οι εξυπηρετούμενοι να μην αισθανθούν ότι εγκαταλείπονται και να μπορούν μέσα από το κλείσιμο του ραντεβού τους (αν και αυτό μπορεί να συνεπαγόταν αλλαγή στη ποιότητα των υπηρεσιών, ιδιαίτερα όταν η επικοινωνία γινόταν δύσκολη εξαιτίας κακού σήματος ή όταν υπήρχαν αναπόφευκτες καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των συναντήσεων) για παράδειγμα, να αντιλαμβάνονται ότι για το καλό όλων και ώστε να μην υπάρχει συνωστισμός, κρατώντας αποστάσεις, ή προτιμώντας τις ψηφιακές διαδικασίες από τις δια ζώσης γίνεται να πετύχουμε και τους δυο στόχους, τόσο αυτόν της προστασίας όσο και της συνέχισης της προσφοράς. Ακόμα και σε πρακτικότερο επίπεδο, εκεί όπου για παράδειγμα η προσφορά είχε να κάνει με την σίτιση, οι διανομές φαγητού κατ’ οίκον, αποτέλεσαν μια πετυχημένη αλλαγή. H χρήση της τεχνολογίας (internet, smartphones, πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης κλπ.) ήταν εκτενής για την επαφή/επικοινωνία με μεγάλο μέρος του ευάλωτου πληθυσμού ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις στις οποίες έγινε εκπαίδευση στην χρήση Η/Υ και γενικότερα διαδικτύου για να μπορούν οι εξυπηρετούμενοι να επικοινωνούν με οικεία και συγγενικά πρόσωπα, όπου αυτό σχετιζόταν με τη δομή αλλά και να συνεχίζονται οι δραστηριότητες, έστω και προσαρμοσμένες, προκειμένου να διατηρείται μια αίσθηση κανονικότητας. Σε δομές που η ψυχική υγεία αποτελεί το επίκεντρο έγινε προσπάθεια στοχευμένης ψυχοεκπαίδευσης δεξιοτήτων για μείωση άγχους και αρνητικών συναισθημάτων.
Βασική επισήμανση είναι ότι όλα τα παραπάνω έγιναν από τις οργανώσεις ξεπερνώντας σε μεγάλο βαθμό τις δυνάμεις τους, και με τεράστιες δυσκολίες όσον αφορά τους πόρους, με μόνο σκοπό να συνεχιστεί η υποστήριξη των ωφελούμενων όσο το δυνατόν καλύτερα, μέσα από ένα πολύ ευρύ πεδίο δράσεων και πρωτοβουλιών, σε συνεργασία και με άλλες δομές, αλλά και χάρη στην υποστήριξη των ανθρώπων που τις στηρίζουν.
Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στο πρόγραμμα που διενέργησε η ΑΡΣΙΣ και υλοποίησε από το καλοκαίρι του 2020 με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (2/2021-11/2021) ειδικά για την παροχή επείγουσας ψυχοκοινωνικής παρέμβασης. Το πρόγραμμα «COVID19 Relief Project» ήταν το μοναδικό που λειτούργησε, τουλάχιστον στη Βόρεια Ελλάδα, με τη δυνατότητα να μεταβαίνει το ίδιο στον τόπο διαμονής των ανθρώπων, να πραγματοποιεί κατ΄οίκον επισκέψεις, να συνοδεύει τους ανθρώπους όπου χρειάζεται και να προσφέρει πρωτοβάθμια νοσηλευτική φροντίδα και ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε όσους πλήττονταν από τον κορονοϊό με οποιοδήποτε τρόπο ενώ ακόμη και σήμερα υπάρχουν νέα αιτήματα από νέους εξυπηρετούμενους ή νέες ανάγκες από τους ήδη εξυπηρετούμενους.
*
Λίγα λόγια για τη διενέργεια της έρευνας:
Το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας διεξήγε έρευνα το τελευταίο τετράμηνο του 2021 με ερωτηματολόγιο που απαντήθηκε από 13 οργανώσεις-μέλη του Δικτύου και από άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών παρέχουν υποστήριξη και υπηρεσίες σε ευάλωτες ομάδες, με έμφαση στις συνέπειες της πανδημίας covid 19.
Οι ερωτήσεις:
1.Υπήρξε αλλαγή στη σύνθεση και τα χαρακτηριστικά των ομάδων που εξυπηρετείτε στο φορέα σας κατά το 2021; Αν ναι, περιγράψτε το προφίλ των νέων ομάδων.
2.Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα/ανάγκες που αντιμετώπισαν οι εξυπηρετούμενοι/ες σας μετά την εμφάνιση του COVID19 και συγκεκριμένα κατά το 2021;
3.Έχουν αυτά διαφοροποιηθεί σε σχέση με το προηγούμενο έτος; Αν ναι, ποια είναι αυτά που έχουν εμφανιστεί ή ενταθεί;
4.Υπήρξαν μέτρα (νόμοι, υπουργικές αποφάσεις κ.λπ.) που επηρέασαν τη δουλειά σας;
5.Υπήρξαν μέτρα που επηρέασαν τους/τις εξυπηρετούμενούς/ές σας (θετικά/αρνητικά);
6.Ποια μέτρα πιστεύετε ότι ήταν αναγκαίο να έχουν ληφθεί επιπλέον;
7.Αναφέρετε παραδείγματα άδικης εφαρμογής μέτρων στους/ις εξυπηρετούμενούς/ές σας:
8.Πώς εκτιμάτε την τρέχουσα (και μελλοντική) κατάσταση των εξυπηρετουμένων σας;
9.Μπόρεσε ο φορέας σας να ανταποκριθεί στις ανάγκες των εξυπηρετούμενών σας αυτή την περίοδο λαμβάνοντας υπόψη τους σχετικούς περιορισμούς (ωράρια, λιγότερο προσωπικό, περιορισμοί στις επαφές);
10.Μπορείτε να μας φέρετε σε επαφή με εξυπηρετούμενους/ες του φορέα σας προκειμένου να συλλέξουμε μαρτυρίες;
Οι οργανώσεις που έλαβαν μέρος στην έρευνα:
ΑΡΣΙΣ, Γενικό Φιλόπτωχο Ταμείο Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Διοτίμα, Ένωση Κυριών Δράμας, Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος, ΚΜΟΠ - Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας και Παιδιού, Κέντρο Στήριξης Παιδιών και Οικογένειας, Συνύπαρξις, Περιοδικό Σχεδία (ΜΚΟ Διογένης), Πρόληψις, Givemed, PRAKSIS, Velosyouth.
Η Ομάδα Εργασίας για την Αναφορά για τη Φτώχεια 2021
Μαντώ Μπαμπούλα, Σπύρος Ψύχας
Ελισάβετ Βαβουγυιού, Μάρσια Γκίκα, Αντρέας Στεργιούλας